CCF20110225008

ne przedstawienia postaci (tzw. charaktery), portrety czy fantastyczne pejzaże, zwykle z elementami miejskimi. Najbardziej jednak interesujące, bo najbliższe pierwotnemu graffiti, są rozbudowane tagi w dzikim stylu. Choć każdy stara się stworzyć swój niepowtarzalny, oryginalny styl, są pewne wspólne elementy układające się w regułę graffiti, którą można chyba nazwać horror vacui, czyli lęk przed próżnią.

Pusta ściana, tak świeżo pomalowana, jak i brudna, odrapana, jest zawsze prowokacją dla grafficiarza. Jakiś głód przestrzeni czy może niepohamowana energia powoduje, że wolne miejsce trzeba koniecznie wykorzystać. Ekspansywne litery, niejednokrotnie jak dzikie pnącza wyrastają na brudnej ścianie, nachodzą na siebie, układają się w plecionkę, a częściej w gmatwaninę, i wypełniają szczelnie całą płaszczyznę. Wrażenie ściśnięcia, natłoku dodatkowo potęguje zamknięcie kompozycji. Poszczególne litery, a częściej napis jako całość, obwiedzione są konturem. Horror vacui występuje w całej kompozycji, writer zwykle nie pozostawia skrawka tła wewnątrz, światło w literach także wypełnia kolorem lub innymi elementami. „Obawa pustki nakazuje zapełnić każdą wolną przestrzeń figurami, przedmiotami lub ornamentem. Rytualne operacje na modelach przestrzeni są sposobem modelowania osobowości. Doświadczenie pustki intensyfikuje świa-44 dectwa istnienia" - pisze Roch Sulima i dalej porównuje je z przedstawieniami labiryntu czy mandali, w kulturze wschodniej symbolizującej pielgrzymkę czy wędrówkę. Ta plątanina nie zaprasza jednak do śledzenia, do wędrowania po linii, lecz raczej służy do zaznaczenia odrębności, zwartości rysunku, który ma wyraźnie odcinać się od podłoża. W większości graffiti litery są ujęte w perspektywie linearnej, dając złudzenie trójwymiarowości i wychodzenia poza płaszczyznę tła. Niejednokrotnie odrębność zaznacza się za pomocą efektu tak często spotykanego w komiksie - ekspresyjnego konturu imitującego wybuch²⁷. Ten synestezyjny zabieg sugeruje wyrwanie z płaszczyzny ściany samego rysunku. Powierzchnia ściany jest pusta, płaska, statyczna i bierna - graffiti jest gęste, przesycone energią, daje wrażenie ruchu i przestrzenności. Arthur Jafa, filmowiec i krytyk, widzi w linii falującej, wielowarstwowej i przerywanej cechę wspólną dla graffiti, hreakdance i rapowania. Linie są jakby wprawione w ruch poprzez niespodziewane załamania i poszarpania, utrzymują moc i energię przez płynność i falistość. Długie, skręcające się, gwałtowne i zamaszyste,

²⁷ Wszelkie ononiatopcje, jak: bang, plask, buuum itp. są w komiksie otoczone poszarpaną plamą czerwieni i żółci, która nie tylko imituje wygląd wybuchu, ale także ma dawać złudzenie huku i drżenia powietrza.

Agnieszka Gralińska-Toborek

kanciaste i połamane litery są pisane ekstremalną kursywą, sugerującą ruch do przodu lub do tylu. Litery są podwójnie lub potrójnie „cieniowane" tak, by sugerować siłę, energię bijącą od centrum, jakby pisane słowa poruszały się horyzontalnie¹.

Sugestia wkroczenia na obce terytorium i zawłaszczenia go jest tutaj bardzo wyraźna, ściana jest czymś obcym, innym, co należy zmienić. Dlatego rzadko zdarza się, aby graffiti było w swej formie podporządkowane podłożu. Nie jest, jak ornament, związane z formą architektoniczną: „autorzy graffiti ślizgają się (...) po ścianach, w ogóle ich nie widząc - zauważa Andrzej Osęka - Oblepiają wrzutami i tagami mury, filary, kolumny - jakby kleili do nich strzępy gazet. Graffiti jest z natury pasożytem na konstrukcji miasta, ma tkankę obcą jej budowlom"², a w innym miejscu pisze: „to nie fresk we wnętrzu ani panneau dekoracyjne starannie wkomponowane w płaszczyznę elewacji, o tematyce zgodnej z charakterem pałacu, kamienicy czy świątyni. Nie, to ślad pozostawiony przez intruza, produkt fantazji przypadkowego przechodnia"³. Niejednokrotnie wręcz graffiti niszczy, zaciera formę architektoniczną przez zamalowanie okien, elementów konstrukcyjnych czy ornamentalnych⁴.

Jeff Farrell nazywa działanie writerów estetycznym sabotażem, który „łamie hegemonię korporacyjno-rządowego stylu obowiązują- 45 cego w środowisku miejskim" i „przerywa miłą i skuteczną uniformizację zaplanowanej przestrzeni miejskiej i przewidywalność miejskiego życia"⁵. Graffiti jest jednym z tych czynników, które wkraczają w przestrzeń nowoczesnego, zaplanowanego miasta, rozbijając jego porządkującą, ładotwórczą konstrukcję, którą za Ryszardem Senne-tem Zygmunt Bauman nazywa kratą: „(...) geometryczna elegancja miasta-kraty nie zaowocowała skutkami, jakich się po nich spodziewali [wczorajsi utopiści]. Krata nie uczyniła przestrzeni miejskiej jednorodną, przejrzystą i gościnną. Stała się krata z miejsca macierzą nowej różnorodności; kanwą, na jakiej pstra a nadspodziewanie krnąbr-

1

   T. Rosę, op. cit., s. 410.

2

   A. Osęka, Jaskrawa inwazja, „Gazeta Wyborcza", sobota-niedziela 21-22 kwietnia 2001, s. 18.

3

   Tenże, Spowiedź uliczna, w: Polskie mury. Graffiti. Sztuka czy wandalizm, oprać. R. Gre-gorowicz, J. Waloch, Toruń 1991, nlb.

4

   Tak było w przypadku pierwszych amerykańskich graffiti malowanych na pociągach. Zarząd kolei zgodził się na malowanie wagonów, jeśli writerzy nie będą zamalowywać okien. Ci jednak długo nie wytrzymali i po złamaniu umowy zaczęła się wojna między koleją a grafficiarzami.

5

   J. Farrel, 1993, cyt. za: I. Scheepers, op. cit.

Ali my city in graffiti - czyli bombardowanie przestrzeni miejskiej