CCF20101219066

Najdroższym elementem wyposażenia hoplity był pancerz. Pierwsze pancerze płytowe, kute z brązu, pojawiły się już w epoce mykeńskiej pod wpływem wzorów środkowoeuropejskich i przetrwały okres Wieków Ciemnych, przekształcając się w typ dzwonowy. Ten zaś zdominował grecki teatr wojenny do połowy V w. p.n.e., ustępując w późniejszym okresie płóciennemu, rozwijanemu równolegle z oryginału egipskiego, a nazywanemu klapowym. Rozwój gospodarczy państw greckich i przemiany społeczne w duchu demokratycznym pomnożyły szeregi hoplitów, wywołując popyt na niedrogie płócienne pancerze dla niezbyt wymagających, bo średniozamożnych odbiorców. Równocześnie ergasteńa ateńskie wypracowały ekskluzywny model pancerza płytowego, zwany obecnie torsowym lub atlety, a w starożytności najprawdopodobniej attyckim. Jego popularność w tamtym okresie przeszła zapewne najśmielsze oczekiwania twórców. Doskonałość formy podkreślającej indywidualizm właściciela zjednała mu arystokratów i przywódców politycznych zarówno w Grecji, jak i poza nią. Ubożsi, świadomi niedoskonałości płóciennej osłony ciała, rychło przekształcili pancerz klapowy w laminowany, pokrywając najbardziej newralgiczne obszary płytkami metalowymi. Prawdziwy przełom nastąpił jednak w okresie Wojny Peloponeskiej, kiedy mobilizacja szerokich rzesz społeczeństwa wymusiła redukcję lub uproszczenie uzbrojenia ochronnego. Po tym okresie mamy całą gamę pancerzy metalowych, laminowanych, płóciennych, skórzanych, a sporą popularnością cieszą się wzory bliskowschodnie inspirowane prawdopodobnie przez Persów, czyli pancerz płócienny, pikowany i lamelkowy.

Istotnym mankamentem wszystkich rodzajów pancerzy greckich był brak osłony podbrzusza, czemu próbowano zaradzić poprzez zbrojone metalem spódniczki (peńzoma) lub spódniczki z pociętych wzdłużnie pasków płótna lub skóry tzw. pteiyges. To rozwiązanie zapożyczono od Egipcjan, którym przypisywano również zasługę rozpropagowania hełmu u Greków. Fakt ten nie znajduje jednak potwierdzenia w materiale archeologicznym.

Metalowe hełmy kształtu stożkowego, zaopatrzone w daszki policzkowe, znane były w kręgu kultury mykeńskiej. One też dały początek wszystkim typom stosowanym w epoce klasycznej. Panuje powszechne przekonanie, że modelem wyjściowym do konstrukcji iliryjskiego, a następnie korynckiego, był szyszak z Argos proweniencji asyryjskiej. Jeśli nawet tak było, to sposób fabrykacji z kilku elementów różny od co najwyżej dwuelementowego asyryjskiego, wskazuje na miejscową robotę. Znakomicie za to przyjął się grzebień wywodzący się bez wątpienia z tradycji małoazjatyckiej. Ewolucja hełmu od formy zamkniętej do otwartej związana była ze zmianą taktyki z defensywnej na ofensywną, a więc manewrową. Wpłynęło to być może na utratę przez Korynt prymatu w dziedzinie produkcji uzbrojenia ochronnego na rzecz Aten. Tutaj w okolicy świątyni Hefajstosa powstają wyszukane wzory pancerzy i hełmów określane mianem attyckich, tu też zapewne trwa masowa produkcja taniego uzbrojenia.

70