CCF2013101403

wydarzeń, zachodzących na różnych poziomach. Po prostu człowiek potrafi mówić tylko o jednym aspekcie danego zjawiska w określonym momencie (ilustrując w ten sposób linearne właściwości języka).

Skutki tego syndromu (polegającego na potrzebie rozważenia wielu poziomów przy stosowaniu systemu jednopoziomowego) znajdują odbicie w spostrzeżeniu jednego z najwybitniejszych, choć najmniej docenianych, myślicieli nowoczesnej psychiatrii, Harry’ego Stacka Sullivana (zob. 1947), który zauważył, że osoba, dla której pisze artykuły, książki i wykłady (których projekcja pojawia się w jego wyobraźni), jest skrzyżowaniem imbecyla z mocno paranoidalnym krytykiem. Cóż za niedorzeczność! A jakie źródło nieporozumień dla czytelnika, który chce za wszelką cenę odgadnąć, co autor rzeczywiście usiłuje powiedzieć.

W mniej skomplikowanych epokach, w których czas płynął wolniej, problem wzajemnego zrozumienia się nie był tak trudny, ponieważ mówca lub pisarz większość kontaktów nawiązywał z ludźmi, których dobrze znal, z osobami pochodzącymi z podobnych środowisk. Dla rozmawiających, w jakiejkolwiek bądź sytuacji, bez względu na płaszczyznę dyskursu (miłość, interesy, nauka), istotne jest dobre wzajemne poznanie się - dowiedzenie się, kto kim jest, co jest dla niego ważne, na co nie zwraca uwagi. Ma to zasadnicze znaczenie, jednakże niewielu jest ludzi chętnych do prawdziwego wysiłku - życie jest po prostu zbyt szybkie - w celu wyjaśnienia niektórych z przejawów alienacji, jakie widzimy we współczesnym świecie.

Programowanie, o jakim wspomniałem, zachodzi we wszelkich, nawet najzwyklejszych kontaktach międzyludzkich, daje się również zauważyć wśród wyższych ssaków. Tworzy ono niewymierną część procesu komunikowania się. Rozważania te przywiodły nas do punktu, w którym możliwe jest podjęcie dyskusji na temat kontekstu w jego relacji do znaczenia (meaning), ponieważ to, na co zwracamy bądź nie zwracamy uwagi, jest w znacznej mierze sprawą kontekstu. Należy przy tym pamiętać, że proces kontekstowania (contexting) jest również niezmiernie ważnym sposobem uporania się z wielką złożonością kontaktów międzyludzkich tak, aby system porozumiewania nie załamywał się pod ciężarem nadmiaru informacji.

Podobnie jak wielu moich kolegów, zauważyłem, że znaczenie (meaning) i kontekst są ze sobą nierozłącznie powiązane. Jakkolwiek kod językowy może być analizowany na kilku poziomach niezależnych

i

i

i

i

<

s

I

i

!

I

i

:

f

i

)

i

S

>

i

>

>

>

)

)

)

}

od kontekstu (na tym m.in. polegał projekt skonstruowania maszy-ny-tłumacza), to w świecie rzeczywistym kod, kontekst i znaczenie mogą być postrzegane wyłącznie jako różne aspekty tego samego wydarzenia. Niewykonalne jest rozwiązanie jednej tylko strony równania¹.

Wcześniej stwierdziłem, że przekazy charakterystyczne dla wysokiego kontekstu kulturowego usytuowane są na jednym, a przekazy odpowiadające niskiemu kontekstowi na przeciwległym krańcu continuum. Komunikacja lub przekaz na poziomie wysokiego kontekstu (high-context - HC) charakteryzuje się tym, że większość informacji bądź zawiera się w fizycznym kontekście, bądź jest zinternalizowana w człowieku, a tylko nieznaczna jej część mieści się w zakodowanej, bezpośrednio nadawanej części przekazu. Komunikacja właściwa niskiemu kontekstowi (low-context - LC) jest zgoła odmienna, tzn. większość informacji mieści się w kodzie bezpośrednim. Bliźnięta, które wychowały się razem, mogą - i tak czynią - komunikować się bardziej ekonomicznie i efektywnie (HC) aniżeli dwaj prawnicy w czasie rozprawy sądowej (LC), matematycy opracowujący program dla komputera, dwaj politycy szkicujący projekt ustawy prawnej, urzędnicy przygotowujący zbiór przepisów czy dziecko próbujące wytłumaczyć matce, dlaczego wdało się w bójkę.

Żadna kultura nie egzystuje wyłącznie na jednym końcu skali - niektóre uplasowały się wyżej, inne niżej. Kultura amerykańska, jeśli już w tej chwili nie znajduje się na samym dole, wykazuje tendencję do zbliżania się ku niższemu krańcowi skali. Jeśli chodzi jednak o potrzebę kontekstowania w życiu codziennym, ciągle znacznie przewyższamy niemieckojęzycznych Szwajcarów, Niemców i Skandynawów. Jakkolwiek można sądzić, że złożone, wysoce zinstytucjonalizowane kultury (o znacznych osiągnięciach technologicznych) muszą być kulturami LC, to jednak nie zawsze jest to prawda. Chiny, kraj o bogatej i złożonej kulturze, sytuują się na krańcu skali właściwym wysokiemu kontekstowi.

Da się to zauważyć szczególnie wyraźnie w pisanym języku chińskim, który liczy sobie już trzy i pół tysiąca lat i w ciągu

95

1

Lingwista Noam Chomsky (zob. 1968) i jego uczniowie próbowali odrzucić kontckstujące właściwości języka, eliminując kontekst i przechodząc ku tzw. głębokim strukturom. Rezultatem tego przedsięwzięcia jest rezygnacja z podjęcia głównych problemów komunikowania, a także, w większym jeszcze stopniu, wyeksponowanie idei kosztem tego, co rzeczywiście się dzieje.