CCI00009

dów wojennych w czasie pokoju, wreszcie niepociąganie do odpowiedzialności osób, które zasługują na ukaranie.

Petycja zmierzająca do ograniczenia samowoli królewskiej była również wyrazem sprzeciwu wobec głoszonego przez Jakuba I poglądu o boskim pochodzeniu władzy i - co za tym idzie - niedopuszczalności krytyki zarządzeń królewskich. Jej uchwalenie zapoczątkowało, podobnie jak niegdyś Wielka Karta Wolności, kolejny etap walki o prawa parlamentu i wolności obywatelskie.

Konflikt pomiędzy parlamentem a monarchią zakończył się w latach 1688— 1689, nazwanych przez potomnych okresem „Chwalebnej rewolucji” (Glorius Rewolutiori). Chwalebnej, bo bezkrwawej, bez wojny domowej, chwalebnej, bo osiągnięto porozumienie co do różnic religijnych i politycznych, które dzieliły w tym czasie ludzi i stronnictwa. Długotrwała i osłabiająca rywalizacja między Koroną i parlamentem ustąpiła miejsca współpracy między nimi, przy czym parlament stał się czynnikiem kierującym. Odtąd już żaden król nie próbował rządzić bez parlamentu albo wbrew uchwałom Izby Gmin, a państwo weszło w długi okres rozwoju gospodarczego i społecznego, wolności politycznej i religijnej oraz żywotności intelektualnej. Dochodząca do władzy w połowie wieku XVII burżuazja przejmuje instytucję parlamentu, który po zreformowaniu staje

•    •••••    S    *)

się wyrazicielem jej interesów klasowych. Uchwalone wówczas akty prawne“: Habeas Corpus Act z roku 1679, Bill o prawach {Bill of Rights) z roku 1689 oraz nieco późniejsza ustawa z roku 1701 o następstwie tronu, skierowane przeciwko samowoli królewskiej, wraz z Petycją o prawa utworzyły podstawę dalszej ewolucji formy rządów, odpowiadającej potrzebom nowej formacji społeczno-ekonomicznej, i stanowiły punkt wyjścia do kształtowania się burżuazyj-nej demokracji parlamentarnej.

Habeas Corpus Act ustanowił do dziś obowiązującą zasadę, która zabrania aresztowania obywatela bez nakazu sędziowskiego oraz gwarancję, iż osoba aresztowana powinna być postawiona w stan oskarżenia przed właściwym sądem.

W Deklaracji praw po raz pierwszy uznano tron za opróżniony, przeciwstawiając się doktrynie, w myśl której początek następstwa tronu miał należeć do niepodważalnych, boskich praw dziedzicznych. Znalazły w niej potwierdzenie wyłączne prawa parlamentu w zakresie ustawodawstwa, nakładania na obywateli podatków i wszelkich innych ciężarów realnych oraz decydowania o wielkości armii.

Zagwarantowane miało być prawo wnoszenia przez poddanych petycji do króla, ustanowiono do dziś obowiązującą zasadę, że parlament stanowi forum, na którym powinno dochodzić do wyjawiania krzywd obywateli doznanych od Korony (czyli wyrządzonych przez administrację) i ich zadośćuczynienia. Bill o prawach przewidywał ponadto zagwarantowanie wyborów parlamentarnych,

² Teksty powoływanych aktów prawnych zamieszczone są w zbiorze: Konstytucje Wielkiej Brytanii, Stanów Zjednoczonych, Belgii, Szwajcarii w tłumaczeniu S. Gebethnera.

12