CCI00056 (2)

Nie tak prosto przedstawia się zagadnienie, czy płód w łonie matki, a więc dziecko jeszcze nie narodzone (nasciturus) ma albo powinno mieć zdolność prawną. Przyczyny komplikacji są nie tylko natury prawnej; problem bowiem ma także aspekt moralny. W szczególności pozostaje w związku z dwoma przeciwstawnymi poglądami na naturę biologiczną płodu. Według jednego z tych poglądów, reprezentowanego przede wszystkim przez naukę Kościoła Katolickiego, istota ludzka powstaje już w chwili poczęcia, a nie dopiero od momentu urodzenia. Pogląd przeciwny, zwany potocznie laickim, stoi (z zastrzeżeniem pewnych występujących różnic) na stanowisku, że poczęcie to początek płodu i ciąży; człowiek pojawia się dopiero z chwilą urodzenia.

Powyższe kontrowersje znalazły odbicie w polskim ustawodawstwie i orzecznictwie. Treść art. 8 k.c. w jego pierwotnym i obecnym (z mocy ustawy z 30.08.1996 r., Dz.U. Nr 139, poz. 646) brzmieniu może stanowić podstawę do wysunięcia wniosku, iż nasciturus nie ma zdolności prawnej, gdyż uzyskuje ją dopiero z chwilą urodzenia. Taki też pogląd ukształtował się w doktrynie polskiej' oraz w orzecznictwie^{1 2}, jako stanowisko przeważające, choć od początku nie brakowało i głosów przeciwnych, tj. przyjmujących, że nasciturus ma zdolność prawną pod warunkiem rozwiązującym, którym jest urodzenie się dziecka martwego³.

Jednakże powyższy przeważający pogląd wszystkich wątpliwości nie usuwał i nie usuwa, a w szczególności nie tłumaczy faktu, że wiele przepisów chroniło i nadal chroni człowieka jeszcze nic urodzonego w sposób podobny do tego, jaki jest przyjęty w stosunku do praw już istniejącego podmiotu. Tak więc art. 927 § 2 w zw. z art. 972 k.c. przewiduje, że dziecko już poczęte w chwili otwarcia spadku może być spadkobiercą lub zapisobiercą, jeżeli przyjdzie na świat żywe; jeżeli ten warunek się ziści, uważa się, że żyło ono już w chwili otwarcia spadku. Ojcostwo dziecka poczętego, lecz jeszcze nie urodzonego, może być ustalone przez uznanie (art. 75 k.r. i op.)^{4 5}, nie jest natomiast dopuszczalne sądowe ustalenie ojcostwa takiego dziecka^s. Celem

159

1

   S. Chrempiński: Czy dziecko poczęte powinno hyc uznane za podmiot prawa?, NP 1958, nr 2, s. 83; tenże: Noworodki niezdolne do życia, „Palcstra" 1973, nr 6. s. 14; A. Szpunar. glosa do orz. SN z 4.04.1966 r., OSPiKA 1966, poz. 279; A. Wolter, glosa do tego orzeczenia. NP 1966. nr 12, s. 1615; J. Ignalowicz. w: Komentarz do k.r. i op.. s. 536.

2

   Por. orz. SN z 10.07.1971 r„ OSN 1972, poz. 59.

3

⁵ Por. wypowiedź (na tle podobnych unormowań zawartych w p.o.p.c.) B. Walaszka: Nasciturus w prawie cywilnym, PiP 1956, nr 7, s. 121; Uznanie dziecka w polskim prawie rodzinnym, Kraków 1958, s. 81. Autor ten twierdził, że nasciturus ma zdolność prawną pod warunkiem rozwiązującym, którym jest narodzenie się dziecka martwego, przy czym zdolność ta obejmuje nie tylko zdolność do nabycia spadku i zapisu. Za przyznaniem dziecku poczętemu zdolności prawnej opowiedział się także w jednym z orzeczeń SN (orz. z 4.04.1966 r., OSN 1966. poz. 158).

4

* Por. J. Mazurkiewicz: Uznanie dziecka poczętego. SP 1975, nr 4, s. 70.

5

Tak na tle kodeksu rodzinnego z 1950 r. wytyczne SN z 6.12.1952 r., OSN 1953, poz. 31. Odmiennego poglądu broni J. Mazurkiewicz: Dopuszczalność sądowego ustalenia ojcostwa dziecka poczętego, RPEiS 1974. nr 4, s. 148.