CCI00104

kadencji ulega zwiększeniu o łączną liczbę mandatów nadwyżkowych uzyskanych przez partie.¹

Wspominano już o tzw. klauzuli zaporowej, której istotę należy teraz bliżej wyjaśnić, gdyż bez wątpienia jest to instytucja wywierająca wpływ na ewolucję niemieckiego systemu partyjnego. Klauzula zaporowa polega na tym, że partia, która nie osiągnęła dolnej granicy 5% ogólnej liczby ważnie oddanych głosów w skali federalnej, traci wszystkie oddane na nią „głosy drugie”. Głosy te po prostu nie liczą się, przepadają. Zważywszy, że o pozycji partii w parlamencie decydują właśnie „głosy drugie”, klauzula ta uniemożliwia małym partiom odegranie aktywnej roli i deformuje w znacznym stopniu wyniki wyborów i układ sił w parlamencie. Nie jest to instytucja konstytucyjna. Po raz pierwszy do ustawodawstwa wyborczego wprowadzona została w r. 1949.² Wyrosła z doświadczeń Republiki Weimarskiej, miała zapobiegać nadmiernemu rozdrobnieniu sił politycznych w parlamencie, a tym samym przyczyniać się do stabilności rządów.

W praktyce klauzula zaporowa jest tym czynnikiem, który przyczynia się do stabilizacji wewnętrznej parlamentu, sprzyja tendencjom zmierzającym do ustalenia dwupartyjnego systemu parlamentarnego RFN (lansowanego zwłaszcza przez koła rządowe w okresie tzw. Wielkiej Koalicji CDU/CSU-SPD). Klauzulę zaporową można w decydującym stopniu uznać za przyczynę systematycznego zmniejszania się liczby partii politycznych reprezentowanych w Bundesta-

gu.³

Działanie klauzuli zaporowej sprzeciwia się wyraźnie zasadzie równości szans partii politycznych, wpływa deformująco na wyniki wyborów. Sprawą tą zajmował się wielokrotnie Federalny Trybunał Konstytucyjny, który wszakże nie dopatrzył się w klauzuli instytucji sprzecznej z ustawą zasadniczą.

2. Kadencja Bundestagu wynosi 4 lata i liczy się od dnia pierwszego posiedzenia. Przed upływem kadencji Bundestag może być rozwiązany przez prezydenta w dwu przypadkach: gdy w trzeciej turze głosowania nie zdoła wybrać kanclerza bezwzględną większością głosów (art. 63, ust.4) oraz gdy nie przychyli się do wniosku kanclerza o wyrażenie mu wotum zaufania (art. 68, ust. 1). W rym ostatnim przypadku prezydent podejmuje decyzję na wniosek kanclerza,

109

1

   Taka sytuacja miała miejsce w Bundestagu III i IV kadencji, kiedy ustawowa liczba posłów 494 została zwiększona o trzech i pięciu członków. Mandaty nadwyżkowe nie wystąpiły natomiast •* następnych kadencjach parlamentu. Także w dwóch ostatnich kadencjach (1994, 1998) na skutek mandatów nadwyżkowych liczba posłów zasiadających w Bundestagu wynosi odpowiednio: 672 i 669.

2

   Wówczas wystarczyło zdobycie 5% „głosów drugich” w skali tylko jednego kraju lub też mandatu w jednym tylko okręgu wyborczym. W r. 1953 podniesiono wymóg zdobytych 5% „głosów drugich” w skali ogólnofederacyjnej i wreszcie w r. 1956 wprowadzono dzisiejsze ogranicze-

■L

3

^-i W wyborach r. 1969 z ledwością przed działaniem klauzuli zaporowej obroniło się FDP, ■zyskując jedynie 5,8% „głosów drugich”. W wyborach do parlamentu II kadencji zaostrzenie kiiazuii zaporowej wyeliminowało z parlamentu posłów komunistycznych. W 1998 r. po raz r erwszy 5% próg przekroczyła PDS.