chalmers0047

49

Doznania wzrokowe

trudności z rozpoznawaniem kart, czy były one normalne, czy sfałszowane. Zmianie w ich wiedzy i oczekiwaniach towarzyszyła zamiana w tym, co postrzegali, choć nadal oglądali te same przedmioty fizyczne.

Innego przykładu dostarczają obrazkowe zagadki dla dzieci, które wymagają znalezienia ludzkiej twarzy wśród listowia narysowanego drzewa. To, co widać najpierw, czyli subiektywne wrażenie doznawane przez osobę patrzącą na rysunek, odpowiada drzewu, które ma pień, liście, gałęzie. Ale wszystko to zmienia się, gdy zostanie wykryta ludzka twarz. To, co widziano jako listowie i części gałęzi, teraz jest widziane jako ludzka twarz. A zatem ten sam przedmiot fizyczny był postrzegany przed jak i po rozwiązaniu zagadki i zapewne obraz na siatkówce obserwatora nie uległ zmianie z chwilą znalezienia rozwiązania i wykrycia twarzy. Jeżeli patrzy się na taki obrazek jakiś czas później, twarz jest widoczna od razu dla tego, kto zagadkę rozwiązał. To, co jest widziane przez obserwatora, zależy od jego wiedzy i doświadczenia.

Można jednak zapytać, co mają te wymyślne przykłady wspólnego z nauką. W odpowiedzi na to nie byłoby trudno przytoczyć przykłady z praktyki naukowej, które ilustrują tę samą ideę, a mianowicie że to, co obserwator widzi, jego subiektywne doznania doświadczane, gdy patrzy na jakiś przedmiot lub scenę, nie zależy wyłącznie od obrazu na jego siatkówce, lecz także od doświadczenia, wiedzy, oczekiwań oraz ogólnego stanu wewnętrznego. Należy się uczyć patrzeć przez teleskop czy mikroskop; niezróżnicowany układ jasnych i ciemnych plam widziany przez początkującego obserwatora różni się od obrazów, które potrafi dostrzec obserwator o dużej wprawie. Coś takiego musiało mieć miejsce, gdy Galileusz po raz pierwszy wprowadził teleskop jako instrument obserwacji niebios. Wątpliwości zgłaszane przez przeciwników Galileusza wobec takich zjawisk jak księżyce Jowisza, które Galileusz nauczył się widzieć, musiały być w części podyktowane nie przesądem, ale autentycznymi trudnościami w patrzeniu przez coś, co bądź co bądź było jeszcze bardzo prymitywnym teleskopem. W poniższym fragmencie Michael Polanyi opisuje zmiany w doznaniach postrzegawczych studenta medycyny, który uczy się stawiać diagnozy na podstawie zdjęć rentgenowskich. „Rozważmy sytuację studenta uczęszczającego na ćwi-

4 — Czym jest to...