chalmers0127

129

Kryzys i rewolucja

W ramach konkurencyjnych paradygmatów uznaje się za istotne i sensowne zupełnie różne pytania. Pytania dotyczące ciężaru flogi-stonu miały znaczenie dla teoretyków flogistonu, ale były zupełnie puste dla Lavoisiera. Dla wyznawców Newtona podstawowe znaczenie miały pytania o masę planet, ale dla zwolenników Arystotelesa były heretyckie. Problem prędkości Ziemi względem eteru, mający wielkie znaczenie dla fizyków przed Einsteinem, został odrzucony przez Einsteina. Paradygmaty, stawiając różne pytania, ustanawiają również odmienne, niewspółmierne standardy oceny. Nie wyjaśnione działanie na odległość było rzeczą dopuszczalną przez zwolenników Newtona, ale odrzucaną przez kartezjan, jako pojęcie metafizyczne czy nawet magiczne. Przekształcanie pierwiastków odgrywa wielką rolę we współczesnej fizyce jądrowej (tak samo jak w średniowiecznej alchemii), lecz było całkowicie sprzeczne z celami programu atomistycznego Daltona. Wiele zjawisk dających się opisać w terminach współczesnej metafizyki, ma cechy nieokreśloności, dla której nie było miejsca w programie newtonowskim.

Paradygmat kieruje sposobem patrzenia na świat uczonego; Kuhn twierdzi, że rzecznicy różnych paradygmatów „żyją w różnych światach”. Jako dowód na to przytacza fakt, że zmiany na niebie zostały po raz pierwszy spostrzeżone i poddane dyskusji przez astronomów na Zachodzie dopiero po ogłoszeniu teorii Kopernika. Zanim do tego doszło, paradygmat arystotelesowski narzucał przekonanie, że w kręgu nadksiężycowym zmiany zachodzić nie mogą i w rezultacie żadnej zmiany nie dostrzegano. Natomiast zmiany, które postrzegano, wyjaśniano jako rezultaty zakłóceń w górnych warstwach atmosfery. Inne przykłady Kuhna przytoczyłem w rozdziale trzecim.

Zmianę, jaka dokonuje się, gdy uczony porzuca jeden paradygmat na rzecz drugiego, który jest z nim niewspółmierny, Kuhn przedstawia jako raptowny przeskok, „gestalt switch”, lub zmianę wyznania religijnego. Nie istnieje czysto logiczny dowód wykazujący wyższość jednego paradygmatu nad innym, który zmusiłby racjonalnego uczonego do ich zmiany. Jednym z powodów takiej sytuacji jest to, że w ocenię wartości teorii naukowych zaangażowane są liczne czynniki. Decyzja uczonego zależeć będzie od tego, jakim

9 — Czym jest to...