chalmers0195

197

Kłopoty z pojęciem prawdy

Celem eksperymentów jest stworzenie im możliwości, aby tego dokonały. Jeżeli prawa Newtona są „prawdziwe”, to są zawsze „prawdziwe”, a nie tylko w warunkach eksperymentalnych. Gdyby tak było, nie moglibyśmy ich używać poza ścianami laboratorium. Jeżeli prawa Newtona są prawdziwe, to są zawsze prawdziwe, zazwyczaj jednak towarzyszy im działanie innych tendencji. Jeżeli prawa Newtona z czymkolwiek korespondują, to raczej z pozafaktualnymi tendencjami, które są czymś bardzo odmiennym od dających się łatwo umiejscowić stanów rzeczy takich jak koty oraz płoty, na które one wskakują.

Jak dotąd mówiłem o typie korespondencji, jaka może mieć miejsce w fizyce. Przejdę teraz do powodów, dla których jest rzeczą wątpliwą, aby fizykę można było w ogóle interpretować jako działalność poszukiwania prawdy. Na powody te zwrócił uwagę' Thomas Kuhn⁵. Wiążą się one z ujawniającym się w historii fizyki brakiem zgodności pomiędzy rzeczami oraz tendencjami lub prawami, które nimi rządzą. Świadczy o tym historia optyki. Rozwój optyki od Newtona do chwili obecnej ujawnia, że promień światła przedstawiano najpierw jako strumień cząstek, potem jako falę, a później jeszcze jako coś, co nie jest ani falą, ani strumieniem cząstek. Czy można uznać, że ciąg tych teorii prowadzi do coraz lepszego opisu jakiegoś aspektu świata? Tego rodzaju problemy pojawiają się zawsze, ilekroć dokonuje się jakiś znaczący postęp w fizyce, choć nie zawsze mają one tak wyraźną postać.

Inny problem z zastosowaniem korespondencyjnej teorii prawdy w fizyce wiąże się z faktem, że często istnieją odmienne i bardzo od siebie różne sformułowania tych samych teorii. Przykładem niech będą różne sformułowania klasycznej teorii elektromagnetycznej: jedno z nich używa kategorii pól magnetycznych wypełniających całą przestrzeń, inne z kolei kategorii lokalnych ładunków i prądów oddziaływujących na odległość, gdzie oddziaływania wyrażane są w formie potencjałów rozchodzących się z prędkością światła. Inne przykłady to różne sformułowania mechaniki klasycznej i mechaniki kwantowej. Jest rzeczą możliwą, że niektóre alternatywne sformuło-

⁵ Por. Thomas Kuhn, The Structure of Scientific Revolutions, ss. 206—207.