Choroby wew3181

— ZŁOŻONY ZESPÓŁ BRAKU HORMONÓW C7F<ri GRUCZOŁOWEJ PRZYSADKI

Przysadka ma dużą rezerwę czynnościową: co najmniej 75% gruczołu ulega destrukcji, zanim pojawią się objawy niewydolności (hypopituiiarismus). a zniszczenie co najmniej 90% jest warunkiem wystąpienia niewydolności całkowitej (panhypopauiiaris-mus). Nie zawsze ubytki syntezy i wydzielania hormonów dotyczą wszystkich hormonów części gruczołowej: zdarza się też niewydolność częściow a, dotycząca jednego lub niewielu hormonów. Niekiedy przyczyną jest proces dotyczący me tylko przysadki, ale i podwzgórza. Opisano również czynnościową niewydolność przysadki, spowodow aną niedoborem podwzgórzowych hormonów uwalniających.

Choroba może pojawić się nagłe (poporodowa niedoczynność przysadki wywołana martwicą spowodowaną zakrzepami w naczyniach części gruczołowej — zespół Sheehana). Może też rozwijać sie powoli, np. wskutek nieczynnego hormonalnie nowotworu niszczącego przysadkę. Taką postać opisał Simmonds, jeszcze przed nim Gliński (stąd określenie — zespół Glińskiego i Simmondsa > U kobiet konsekw encją braku gonadoiropin są zmiany zanikowe jajników, brak miesiączkowania i niepłodność.

U mężczyzn wtórny niedobór androgenów (ustanie czynności jąder) prowadzi do głębokich zaburzeń sfery płciowej. Wynikiem braku ACTH jest niewydolność kory nadnerczy, braku TSH — niedoczynność gruczołu tarczowego. Czynność nadnerczy i gruczołu tarczowego ulega zaburzeniom dopiero w późniejszym okresie rozwoju choroby. Zmiany czynnościowe, wynikające z widogruczołowej niedoczynności układu dokrewnego, znajdują potwierdzenie w odpowiednich (tj. wykazujących małe wartości) wynikach oznaczeń stężenia hormonów przysadkowych we krwi.

—    GRUCZOŁ TARCZOWY

—    SYNTEZA, WYDZIELANIE l DZIAŁANIE OBWODOWE HORMONÓW GRUCZOŁU TARCZOWEGO

W gruczole tarczowym powstają: 3.5.3' ^-tetrajodotyromna (tyroksyna, T₄), 3,5.3'-trijodo-tyronina (T?) oraz małe doki S.J.S-trijodotyroTunytrTj). która ma niewielkie znaczenie biologiczne (patrz niżej). Wszystkie te substancje są izomerami L. Komórki gruczołu tarczowego (tyreocyty) wychwytują i transportują jon jodkowy, syntetyzują tyreogłobułinę i wydzielają ją do koloidu, wychwytują tyreogłobułinę. uwalniają z niej Tj i T- oraz wydzielają te hormony do krwi.

Głównymi etapami metabolizmu hormonów gruczołu tarczowego są: wychwyt jonu jodkowego przez gruczoł tarczowy (jest to proces czynny, wymagający nakładu energii i związany z ATPazą zależną od jonów sodu i potasu), utlenianie jodków i jodowanie tyrozyny w tyteoglobulinie, sprzęganie cząsteczek monojodotyrozyny i dijodotyrozyny (proces zachodzący w tyreoglobulinie). proteofiza tyreogjobutiny oraz uwolnienie tyroksyuy i tiijodotyroniny do krwi, konwersja tyroksyny do tiijodotyroruny w tkankach obwodowych. Procesy te przedstawiono schematycznie na ryc. 5.38.

Zasoby hormonalne gruczołu tarczowego, wystarczające na wiele tygodni, są magazynowane w postaci tyreogłobułmy (Tg) — glikoproteiny zawierającej około 10% węglowodanów (w stosunku wagowym) i występującej jako dimer (rn.cz. 660000). Monomer Tg zawiera 2750 aminokwasów. Tyrtogłobulma bydlęca składa się z dwu łańcuchów: łańcucha A, zawierającego N-acetylo-ghikozaminę. łańcucha B zawierającego kwas sjalowy. fukozę i gałaktozę. Trzeci łańcuch, zawierający gałakmzaminę, zidentyfikowano u człowieka i świnki morskiej. W cząsteczce tyreogłobułmy człowieka wykryto jeszcze czwarty łańcuch, zawierający kwas ghikuronowy i galaktozaminę. Dopóki TSH nie uruchomi procesu uwalniania tyroksyny i tiijodotyroniny, dopóty pozostają one w cząsteczce tyreogłobułmy jako reszty aminokwasowi. Proces uwalniania zaczyna się od wychwytu tyreogłobułmy (mechanizm endocytozy) przez komórki pęcherzyków gruczołu tarczowego. Wchłonięte krople koloidu łączą się z Uzosomami zawierającymi proteazy, które z tyreogłobułmy uwalniają Tj. T*. dijodotyrozynę i mooojodotyrozynę. Dwie ostatnie ulegają w cytopłazmie komórek pęcherzyków

Wchłanianie z przewodu pokarmowego

Wydalanie z moczem

—    Ryc. 5.38.

Metabolizm hormonów gruczołu tarczowego (dokładniejszy opis w tekście). Tj — tnjodotyronina,

T.. — tyroksyna, rTj — 3,3', 5*-trijodoty r o ni na, 3,3’-T₂ — 3,3'Hlijodoiyrozyna. MIT — mono-jodotyrozyna, DIT — dijodotyrozyna. TBG — globulina wiążąca trijodotyronrae i tyroksynę. TT

—    transtyretyna.

gruczołu tarczowego od jodowaniu przez peroksydazę jodkową (dehalogenazę jodotyrozynową). Uwolniony jod służy powtórnie do syntezy hormonów gruczołu tarczowego. Peroksydaza nie działa na tyroniny jodowane, T*. Tj i rTj są zatem wydzielane do krwi krążącej.

Do krwi wydzielana jest także wolna od hormonów gruczołu tarczowego tyreoglobulina (Tg); jej prawidłowe stężenie w surowicy krwi wynosi około 6 ng/ml i zwiększa się w przebiegu nadczynności gruczołu tarczowego. Rola czynnościowa tyreogłobułmy krążącej we krwi nie jest znana.

Gruczoł tarczowy człowieka wydziela dziennie około 80 pg (103 nmol) T*, 4 pg(7 nmol)Tj oraz 2 pg (3,5 nmol) rT_}. Prawidłowe stężenie T« w osoczu waha ae w granicach65 -156 mnoł/1 (5 -12 pg/dl). średnio około 103 nmol/1 (8 pg/dl), stężenie Tj w granicach 13-3,3 nmol/1 (0.08 -032 pg dl), średnio około 2,3 nmol/1 (0,15 pg/dl).

Wydzielane do krwi hormony gruczołu tarczowego (Tj oraz TO są wiązane przeważnie z nośnikami białkowymi: albuminami, transtyretyna (TT. zwaną uprzednio prealbuminą wiążącą tyroksynę—TBPA, thyrońne binding prealbumin) i globuliną wiążącą tyroksynę (TBG, thyrońne binding globulin). TBG wiąże co najmniej 75% T* i większość Tj krążącej we krwi. Transtyretyna (TT) wiąże około 15% T*, a albuminy — 10% T* Transtyretyna i albuminy wiążą niewiele Ty Okres połowicznego zaniku TT wynosi około 2 dni, TBG — około 5 dni, albumin — około 13 dni. Aktywne biologicznie (tj. zdolne do wiązania się z receptorami) są tylko T* i Ti wolne, tzn. nie związane z nośnikami. Ich ilość jest niewielka — jedynie 0.02-0,05% krążącej T« oraz 0,2% krążącej T> (odpowiada to około 2-5 ng/dl T« oraz 03 ng/dł Tj). Występujące we krwi wolne hormony gruczołu tarczowego pozostają w równowadze z pulą tkankową tych hormonów, związanych tam z białkami.