CIMG0444

57 Cmentarz

buszcwski (Wiersze z cmentarza. Wrocław 1985, s. 55). Jest to zespół wytworów ludzkich o charakterze kulturowym, stworzonych dla tak szczególnego miejsca, jakim jest cmentarz. Np. powojenna, okropna w wyrazie uniformizacja nagrobków — to element tej subkultury.

CMENTARNE OBIEKTY Tereny i przedmioty znajdujące się na cmentarzu, a służące wyłącznie problemom związanym ze zmarłym.

CMENTARNY

Przymiotnik utworzony od rzeczownika „cmentarz”. Znaczeniowe odniesienie bywa jednak pejoratywne i dotyczy dookreśleń pojęć (zwłaszcza nastroju) żałoby, czy smutku.

CMENTARZ

To miejsce święte lub poświęcone, przeznaczone na modły za dusze zmarłych. Odwiedzane, aby poprzez wspomnienie uobecniać w pamięci tych, którzy odeszli. To nie tylko zbiorowisko martwych, pochowanych w ziemi nieboszczyków. „Cmentarz, to zbiorowe miejsce zmarłych wszelkiego stanu, to ostatnie schronienie człowieka, jest częścią nieodzowną każdej siedziby ludzkiej, tak miast, jak i wiosek, w których są kościoły... Jest miejscem, u którego bramy traci znaczenie każdy, czyje zwłoki przez nie przechodzą. 1 tam niwelują się do jednego poziomu wszelkie na świecie wyższości, a wszystkiemu służy godło: «Pulvis et umbra sumusn. Słowa te napisał Ambroży Grabowski (1782—1868), krakowski księgarz i badacz dziejów Krakowa” (A. Krawczuk, Cmentarz Rakowicki w Krakowie. Warszawa 1988, s. 3).

Cmentarz jest świętym dormitorium i łonem kościoła, miejscem, gdzie „ogrzewają się" dusze zmarłych przed odejściem ostatecznym ku wiecznemu życiu.

Cmentarz jest miejscem silnie związanym z kościołem (—> cmentarz i kościół). Był zawsze dziedzińcem kościoła.

W potocznym starym języku francuskim słowa aitre i chamier były słowami określającymi cmentarz, podobnie jak w niemieckim Kirchhof. angielskim chur-chyard, holenderskim kerkhof, a żydowskim kirkut. We wszystkich tych wyrazach odnajdujemy ślady związków z „kościołem”.

Dziedziniec kościelny (fr. aitre) w średniowieczu rozumiany jest jako właściwy cmentarz. Dla ówczesnej mentalności nie liczy się bowiem pojedynczy grób. On jest anonimowy. Liczy się natomiast publiczny teren grobów, miejsce święte i akceptowane przez członków społeczności kościelnej, zarówno zmarłych, jak i żywych.

W czasach nowożytnych cmentarze posiadają mniej poetycką genezę: powstawały one z —» ossuariów, a więc miejsc, gdzie składało się kości zmarłych, zwłaszcza tych bezdomnych i opuszczonych. Powstawały także na miejscach —* kostnic.

Ewolucja semantyczna słowa „cmentarz” wskazuje na to, że ostatecznie przyjęło się ono w powszechne użycie w XVII w. To samo zjawisko występuje, zdaje się, w całej Europie.

Średniowieczny cmentarz łączył wiele funkcji: był dziedzińcem kościelnym, ale także i kostnicą. Zamykał się na niewielkim terenie kościelnym.

Wielkie cmentarze, dość dobrze już zorganizowane, pojawiają się już w XII w., ale jest to rzadkie jeszcze zjawisko. Zawsze jednak sąsiadowały z kościołem. Na bardziej nowoczesnych cmentarzach już nie stosuje się piętrzących kamiennych sarkofagów.

Od XII—XIII w. pojawia się przestrzeń cmentarna, którą się zamyka i otacza mu-rem. Pośrodku stawia się krzyż i ołtarz kamienny.

Były w tej przestrzeni wydzielone mniejsze prostokąty — to miejsca —• zbiorowych grobów-. Na nich stał przeważnie krzyż zwany ..hossanowym".