CIMG4092

k waśń ość soku żołądkowego (poJiowirusy, Coxsackie, ECHO, kzzn.). miast są też wirusy, które tracą aktywność nawet przy nieznaczny chyleniach pH (rinowirusy, wirus odry, wirus nagminnego zapalenia śiii przyusznych).

CZYNNIKI CHEMICZNE

STĘŻENIE SOLI I SKŁAD CHEMICZNY ŚRODOWISKA

Różne wirusy w rozmaitym stopniu reagują na stężenie soli i skład chan ny środowiska, w którym się znajdują. Dla niektórych wirusów optymalne | tym względem środowisko może być dla innych środowiskiem mekorzystj oddziałującym, powodującym określone ich zachowanie, np. agregację wir sów, może też dojść do dezintegracji wirionów. Zróżnicowanie w 2miana< cech wirusów pod wpływem różnych czynników środowiskowych jest u win sów znaczne.

Na przykład dwuwartościowe kationy (np. 1 mol/l chlorek magnezu) stabili żują enterowirusy przeciwko podwyższonej temperaturze, co znalazło praktyczne zastosowanie do stabilizacji atenuowanej szczepionki przeciwko póliomydi-tis. Inne wirusy, przeciwnie, są w obecności jonów magnezowych mniej trwale, np. wirus SY^, co również w tejże szczepionce wykorzystano jako czynnik wspomagający eliminację wirusa Sy^ (p. też rozdz. poświęcone szczepionkom i poliomyelitis).

DZIAŁANIE ENZYMÓW

Działanie enzymów na wiriony zależy od składników strukturalnych i ich umiejscowienia w wirionie. Unieczynnienie wirusa za pomocą enzymów ma przeważnie charakter działania pośredniego. Jako przykład może służyć enzymatyczne oddzielanie białka od kapsydu i uwalnianie kwasu nukleinowego, co pozbawia go ochronnej roli osłonki białkowej.

Bezpośrednia inaktywacja następuje u tych wirusów RNA, które są zbudowane wyłącznie z RNA i białka kapsydu. Inaktywacji mogą ulec także wirusy, które w stanie integrowanym pozostają głównie na skutek interakcji białko-kwas nukleinowy. U tych wirusów może dochodzić do inaktywacji RN-azami, które są zdolne do wniknięcia do wirionu i rozłożenia kwasu nukleinowego.

DZIAŁANIE ANALOGÓW ZASAD

Niektóre analogi mogą wywierać działania mutagenne. Na przykład 5-bro-mouracyl wbudowuje się do DNA w miejsce tyminy, a ponieważ jego charakterystyka jest podobna do tyminy, a nie do uracylu, dochodzi do niekorzystnego łączenia z guaniną.

Niektóre analogi zasad oddziałują na wirusowe namnażanie in vivo. Wpływ ten można obserwować u licznych wirusów (herpes simplex, Coxsackie, polio-ma), a wynika z wywoływania zaburzeń w translacji albo uszkodzenia enzymów niezbędnych do replikacji.

ODDZIAŁYWANIE ZWIĄZKÓW CHEMICZNYCH

Związków tych jest bardzo wiele, z tym że jest istotne, czy określony związek ma bezpośrednio dostęp do wirusa, czy też wirion jest chroniony, otoczony jakimiś innymi związkami.

Aldehydy. Jednym z najdłużej już znanych i o poważnym zastosowaniu jest formaldehyd. Inaktywuje on wirusy w niskich temperaturach (np. 4°C) i w krótkim czasie, przy czym nie uszkadza lub tylko nieznacznie (w zależności od stężenia) uszkadza właściwości antygenowe. I ta cecha została wykorzystana w technologii produkcji inaktywowanych szczepionek wirusowych (grypy, polio, kleszczowego zapalenia mózgu, japońskiego zapalenia mózgu, nagminnego zapalenia ślinianek przyusznych). Czas, jaki jest niezbędny do pełnej inaktywacji danej populacji wirusowej, obecnej w preparacie, jest oczywiście dla różnych wirusów inny. Na ogół stosuje się formaldehyd w rozcieńczeniu 1:1000-1:4000. Bezpośrednio reaguje on z grupami aminowymi białek. Powstają związki monometylowe i dimetylowe. Wtórna reakcja obejmuje grupy aminowe i guaniłowe łańcuchów peptydowych, przy czym woda oddziela się tak, że łańcuchy peptydowe tworzą sieć ponad wiązaniami metylowymi. Formaldehyd działa jednak i na kwasy nukleinowe wirusa, a mianowicie na grupy aminowe zasad (adenina, guanina, cytozyna), a nawet i na sacharydy kwasów nukleinowych.

Reakcja formaldehydu z kwasem nukleinowym jest z punktu widzenia inaktywacji reakcją pierwotną i zdarza się, że po reakcji z białkami następuje wyżej wspomniane unieruchomienie kwasu nukleinowego w zmienionym kap-sydzie białkowym.

Gluteraldehyd reaguje z białkiem, tworząc trwałe połączenia. Jego wpływ na wirusy nie był bliżej badany.

Praktyczne aspekty działania ketoksalu badano na licznych wirusach. Niektóre z nich zostają całkowicie unieczynnione (wirusy herpes, Sindbis, grypy), inne są oporne (Coxsackie). Mechanizm działania nie jest wyjaśniony.

Kwas azotawy to czynnik działający głównie na zasady kwasów nukleinowych, których grupy aminowe pod wpływem HN0₂ zmieniają się w grupy hydroksylowe; z adeniny powstanie hipoksantyna, z cytozyny - uracyl, a z gua-niny - ksantyna. Prowadzi to do wystąpienia dwóch typów zmian w oryginalnej sekwencji kwasu nukleinowego: adenina zostaje zastąpiona guaniną, a cytozyna - uracylem. Tego rodzaju zmiany, jeżeli wystąpią w licznych miejscach cząsteczki kwasu nukleinowego, prowadzą do mutacji letalnej. Jeżeli wystąpią w jednym miejscu, to prowadzą do mutacji wyrażającej się pojawieniem się określonych zmian właściwości biologicznych wirusa.

Detergenty. Są powierzchniowo działającymi związkami, które stosuje się do dezintegracji wirionów oraz do hamowania agregacji podjednostek białkowych. U wirusów mających osłonki ze składnikiem lipidowym w osłonce, też jako