CIMG4124

Brak również kwasu nukleinowego, a przynajmniej dowodów jego obecności, co otworzyło tak istotne możliwości molekularnej diagnostyce wirusologicznej. Są to zasadnicze różnice, a zarazem utrudnienia o praktycznym znaczeniu. Inne różnice - to złożoność budowy wirusów zawierających kwas nukleinowy, białka, lipidy, cukry, niektóre składniki o działaniu enzymatycznym, zróżnicowanie strukturalne, a z drugiej strony — ograniczenie (obecnie akceptowane) prionów do jednego znanego ww. białka PrP“.

Spośród czynników o określonym antywirusowym i antydrobnoustrojowym działaniu, na które są oporne priony, można wymienić: niewrażliwość na działanie nukleaz, naświetlanie UV o długości fali 254 nm, na działanie kationów dwu wartościowych, na kwasotę środowiska w granicach pH 3 do 7, działanie formaliny, gotowanie, zakaźność prionów ulega obniżeniu po długotrwałym działaniu proteaz, środowiska alkalicznego w pH > 10, po długotrwałym (powyżej 2 godzin) autoklawowaniu w temp. 132°C, działaniem denaturującym fenolu.

Znana istotna cecha zakaźnośd prionów sprowadza się prawdopodobnie do przemiany PrP* (komórkowy odpowiednik białka prionu), ewentualnie innego prekursora w PrP“.

Opisano zróżnicowanie między prionami różnych chorób zwierzęcych i człowieka, a także ich mutację, natomiast ich rozróżnienie i identyfikacja wymagają dalszych badań. Jest to istotne z uwagi na ewentualne możliwości diagnostyczne, a także śledzenie dróg przekazywania, a więc z epidemiologicznego punktu widzenia. A takie stawianie sprawy rozpoznań wymagałoby testów łatwych i tanich, nawet i z punktu widzenia diagnostyki różnicującej ze schorzeniami innymi, nie tylko wirusowego pochodzenia, zwłaszcza że stwierdza się u wielu pacjentów mutage prionów w przypadkach rozpoznanych, np. zespołach CJD i GSSS, o cechach charakterystycznych dla CJD lub GSSS. Ostatnie obserwacje wskazują na różnicę między „nowym wariantem” prionu wywołującego CJD u człowieka w przypadkach związanych z BSC u bydła a prionami występującymi w innych zachorowaniach CJD. Badania prowadzone w latach dziewięćdziesiątych w związku ze stwierdzonymi powiązaniami między spożyciem mięsa od tzw. szalonych krów (BSC) a zachorowaniami na CJD u ludzi mają więc znaczenie nie tylko epidemiologiczne, ale mogą przyczynić się do poznania istoty, a być może i dokładniejszej taksonomii prionów.

Krótka charakterystyka kilku chorób człowieka i niektórych zwierząt, wywołanych przez priony, podana jest poniżej. Jednak ze względu na rosnące zainteresowanie tym problemem w spisie piśmiennictwa zamieszczono kilka pozycji monograficznych z lat ostatnich, które mogą być zarówno źródłem oryginalnych publikacji, jak i syntezy wyników i poglądów.

Choroba Creutzfeldta-Jakoba przejawia się jako postępująca demencja z zaburzeniami widzenia, drgawkami mioklonicznymi, ataksją. Choroba rozwija się powoli, z postępującym wyniszczeniem organizmu i kończy się śmiercią. Występuje degeneracja neuronów (status spongiosus), obecne są wtręty cytoplaz-matyczne. Nie stwierdza się zajęcia innych narządów, poza ośrodkowym układem nerwowym. Okres inkubacji wynosi na ogół od roku do S lat, a zapadalność wynosi ok. 1 na milion. Zachorowania występują zwłaszcza w średnim wieku. Nie stwierdza się zależności geograficznej. Opisano przypadki przeniesienia zakażenia przy transplantacji rogówki i przez elektrody encefalograficz-

ne wyjałowione 70% etanolem i parami formaldehydu. Zakażenie można przenieść na koty, świnki morskie i szympansy, a także na wiele innych gatunków małp. U szympansów okres inkubacji wynosi 11-14 miesięcy, a rozwijające się zmiany histopatologiczne i objawy kliniczne są podobne do występujących u człowieka. Istnieją również obserwacje wskazujące na możliwość przeniesienia zakażenia przez stosowany leczniczo hormon wzrostu produkowany z przysadek ludzkich. Stąd również m.in. zainteresowanie takim hormonem uzyskiwanym w drodze inżynierii genetycznej.

Kuru jest zanikającą chorobą we wschodniej części Nowej Gwinei, na obszarze stukilkudziesięciu wsi o łącznej populacji poniżej 40 tys. mieszkańców. Większość zachorowań występowała w grupie lingwistycznej Fore. W okresie od 1956 r. do wczesnych lat osiemdziesiątych opisano ponad 2500 przypadków we wszystkich grupach wieku i niezależnie od płci. W następnych latach obserwowano zmniejszenie śmiertelności oraz zachorowań, zwłaszcza u kobiet. Nie stwierdzono zachorowań w wyniku kontaktu z przybyszami z innych terenów ani wśród osób z terenów, na które emigrowali mieszkańcy terenów endemicznych.

Przyczynę ówczesnej sytuacji przypisuje się rytualnemu kanibalizmowi, a mianowicie spożywaniu mózgu zmarłych na kuru i nacieraniu nim twarzy (zakażenie przez uszkodzenie skóry twarzy i rąk, błony śluzowej nosa, oczu). Zakaz kanibalizmu (realizowany w latach 1957-1962) spowodował zmniejszenie zachorowań; np. od 1967 r. nie stwierdzono zachorowań u dzieci poniżej 10 roku życia. Choroba przejawia się jako ataksja móżdżkowa; tremor i utrata równowagi należą do pierwotnych objawów, prowadząc do całkowitej niewydolności motorycznej (kuru w języku Fore oznacza drżenie). Okres inkubacji wynosi 18-30 miesięcy, choroba trwa od 1 roku do 2 lat; jest śmiertelna. Nie stwierdza się u chorych swoistej odpowiedzi immunologicznej.

Zakażenie można przenieść na szympansy i wiele innych gatunków małp. Dla szympansów mózg zmarłego jest zakaźny nawet w śladowych dawkach. U zakażonych szympansów choroba ma analogiczny przebieg jak u człowieka oraz stwierdza się te same zmiany histopatologiczne.

Scrapie. Spośród wielu chorób „powolnych”, opisanych już u licznych zwierząt, zasługuje na szczególną uwagę.

Scrapie występuje u owiec (trzęsawka owiec), rzadziej u kóz. Przeciwciał nie stwierdza się. Do pierwszych objawów należy silne swędzenie, które powoduje, że owce ocierając się, wyrywają kłęby wełny (scrapies of wool). Zakażenie szerzy się pionowo i poziomo. Okres wylęgania wynosi 18-24 miesięcy. Zakażenie można wywołać doświadczalnie u małp.

Uzyskano identyfikację prionu scrapie jako sialoglikoproteiny o masie cząsteczkowej 27 000-30 000 (oznaczano jako PrP 27-30). Hydroliza powodowała utratę zakaźności. Otrzymano przeciwciała dla tego białka. Natomiast wszelkie próby wykazania genomu w prionach scrapie zawiodły (p. również choroba Creutzfeldta-Jakoba).

Istnieje wiele innych chorób „powolnych”, opisanych wśród zwierząt (owce, norki, psy, myszy), a wśród nich visna u owiec i choroba aleucka norek.

Visna (etiologia retrowirusowa) jest dobrym modelem badawczym przewlekłych encefalopatii. W warunkach naturalnych zakażenie jest typu oddechowego i zazwyczaj rozwija się jako postępująca pneumonia. Zmiany

113