DSC00162 (28)

" r^r~wycn postępach ducha ludzkiego 215

niemy posyłać tym ludom samych tylko nauczycieli zepsucia i tyranów, i staniemy się albo użytecznym narzędziem w ich ręku. albo wspaniałomyślnymi oswobodzi-cielami. I

Uprawa trzciny cukrowej, zaprowadzona na ogromnym kontynencie Afryki, zniszczy haniebny rozbój, który od dwóch wieków demoralizuje ją i wyludnia.

Niektórzy przyjaciele ludzkości dali nam już tego przykład w Wielkiej Brytanii. I jeśli jej makia-welski rząd, zmuszony liczyć się z opinią publiczną, nie ośmielił się temu przeciwstawić, to jakżeż wiele spodziewać możemy się po tej opinii, jeśli po zreformowaniu służalczej i sprzedajnej konstytucji stanie się ona godną ludzkiego i szlachetnego narodu? Czy Francja nie pójdzie pośpiesznie w jej ślady, do czego skłaniają ją zarówno ludzkie uczucia, jak dobrze zrozumiany interes Europy? Handel korzenny dotarł już do francuskich wysp. do Gujany, do kilku posiadłości brytyjskich, i wkrótce doczekamy się upadku owego monopolu, który Holendrzy utrzymywali za cenę tylu zdrad, prześladowań i zbrodni. Narody Europy zrozumieją w końcu, że monopolistyczne towarzystwa są w gruncie rzeczy nałożonym na nie podatkiem, który daje w ręce ich rządów nowe narzędzie tyranii.

Wtedy Europejczycy poprzestając na wolnej wymianie, zbyt dobrze rozumiejąc i ceniąc swoje własne prawa, ażeby igrać z prawami innych ludów, uszanują ich niepodległość, którą dotychczas tak zuchwale gwałcili W ich przedsiębiorstwach dotychczas obsadzanych przez protegowanych sfer rządowych, którzy pod osłoną stanowiska czy przywileju udają się tam, ażeby do-

1