DSC00413

kie uczucia, jak miłość, przyjaźń, szacunek Mb nienawiść, pogarda 1 i strach.¹

Zdaniem P. Horoszowskiego sugestia to wywieranie na człowieką 1 wpływu skłaniającego do pewnych przeżyć psychicznych, dla których 1 podstawą nie jest myślowy proces motywacyjny. Autor ten porządkuje I nieład pojęciowi proponuje, aby poddawanie się sugestii określać ja- | ko „sugestywność” (przymiotnik „sugestywny”), zaś wywieranie suge- I sii -jako „sugestyjność” (przymiotnik „sugestyjny”).²

Sugestywność lubi iść w parze z mierną inteligencją, która przeja-1 wia się w trudności dostrzegania związków oraz odróżniania związków I koniecznych od przypadkowych zależności.

Zarówno sągęstywriość, jak i sugestyjność nie bgraniezają się do | kontaktów pomiędzy pojedynczymi osobami, p^óże im ulegać zbioro- I wpść z obu stron - co starałem się przedstawić w poprzednim rozdzia-1 le na przykładach reakcji tłumu.

. 2. Praktyka sugestii odgrywa wielką rolę w; terapii, w wychowaniu, I # propagandzie politycznej.³ Nie wszystkiąRsjigestie są moralne, j uczciwe i dodatnie, a wśród sugestii dodatnich mogą^yć Wamliwe.

3.    Sugestie kierowane są do ludzi łatwowiernych, posiadających umysł mniej krytyczny. Nie muszą zawsze polegać na nagannej umyślności działania. Natomiast każdy kłamca jest z definicji także suge-1 stionerem fałszów.

4.    Jeśli, pomimo własnej chęci ktoś zapuścił fałszywą wiarę w umysł innych, mamy do czynienia z fałszywą sugestią opartą nie na kłamstwie, lecz na błędzie (analogia z „dobrą wiarą”). Inna sprawa, że

słowa kłamliwe lub oszukańcze są częstokroć czynnością mimowolną osób przywykłych do szalbierstwa, udawania, grzeczności. Hi mają swe źródło ich obietnice bez: pokrycia, komplementy czy pożyczki zaciągnięte bez zamiaru zmotuf chOe'te ostatniie nie są subiektywnie traktowane jakoi wyłudzenie (zób. arti 286j§ 1 Kodeksu karnego).

Osobnicy tdeyr przybierają bez wysiłku miny fałszywe, wypowiadają samorzutnie i bezwiednie zdania dwuznaczne, zdania, których nie umieliby już użyć dla ścisłego wyrażenia prawdy. Ludzi przywykłych do takiego sposobu postępowania można z usprawiedliwionej konieczności nazywać oszustami - choćby sprawowali urzędy. I nie należy nigdy zapominać oltyCh ich cechach przy stole rokowań.

5. Motorem kłamstwa jest także sygnalizowane już ryzyko posługiwania się prawdą i konieczność ponoszenia trudu samoobrony. Ryzyko szczerości w stosunkach międzyludzkich dla wielu <osÓb wydaje się zbyt duże, aby je podejmować, zwłaszcza w walce o byt. Nie zmienia to faktu, iż szczerość zawsze uważano za cnotę, za jeden z przejawów szlachectwa duszy, tym cenniejszy, im bardziej niedościgły.

W tym kontekście trzeba widzieć nie tylko opłacalność kłamstwa, ale i zagrożenia dla kłamiącego, zupełnie inne niż skutki ryzyka szczerości.

Kłamstwo dostatecznie prawdopodobne i dobrze przystosowane do odbiorcy bywa skuteczne. Ułatwia ono kłamcy wyjście z opresji, uniknięcie kary lub dezaprobaty; uzyskanie nienależnych mu świadczeń, przywilejów bądź zaszczytów, słowem różnych życiowych ułatwień dla niego samego lub innych ludzi, objętych zamiarem kłamcy i czerpiących z kłamstwa tego pożytek. Destrukcyjny wpływ kłamstwa polega jednak nie tylko na pokrzywdzeniu jego adresatów, czyli ludzi okłamywanych, ale także na degeneracji kłamiącego. Powodzenie skłania go do powtórek, stopniowo zaś prowadzi do nawyku oraz do ograniczenia niezbędnego wkładu inteligencji i ostrożności i - dodam od siebie - do zaniku praktycznych umiejętności radzenia sobie z przeciwnościami oraz walką o byt w sposób godziwy.¹¹

IV PRAKTYCZNA SYSTEMATYKA FAŁSZU

Istnieją kłamcy, którzy dodają własne szczegóły do prawdziwego opisu rzeczywistości. Ozdabiają naturę, udzielają ludziom, czynom lub rzeczom cech, na których istotom lub faktom zbywa zupełnie; albo powiększają

11 r n; -i c 11 07 na

1

   Władysław Witwicki: „Psychologia”, Warszawa 1963, s. 91-92.

2

   Paweł Horoszowski: „Kryminalistyka”, PWN, Warszawa 1958, s. 87; Z. Czeczot, M. i Czuhalski, „Zarys kryminalistyki”, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego 1972, s. 60-70. Zob. też uwagi na temat demaskowania kłamstwa i rozpoznawania jego motywów w pracy śledczej: Włodzimierz Gutekunst, „Kryminalistyka”, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1974, s.212-224,231,245-250.

3

   Na temat znaczenia sugestii w propagandzie politycznej dużo napisał z właściwą sobie swadą prozaik i felietonista Piotr Wierzbicki. Ukoronowaniem jego nie pozbawionych sarkazmu obserwacji jest „Struktura kłamstwa” - książka zawierająca „wykład" systemu kłamstw używanych przez komunistów w obronie realnego socjalizmu, Wierzbicki pisze o kłamstwach używanych przez komunistów, lecz niekoniecznie przez nich wymyślonych i po raz pierwszy zastosowanych. Podaje on jako składniki tego samego systemu zarówno sposoby mówienia nieprawdy stworzone przez obrońców realnego socjalizmu, jak i sposoby kłamstwa znane starożytnym Grekom, chwyty stosowane przez niekomunistycznych wirtuozów propagandy epoki międzywojennej i metody praktykowane współcześnie w krajach niekomunistycznych. (Piotr Wierzbicki: „Struktura kłam-

__a_. nr-T/r_f — J---1 nom_