DSC00420

8.    Z samochwalstwa lub chęci wydania się lepszym wyrasta egzalta* cja, przesada w afiszowaniu uczuć i przywiązania do wartości. Egzalta* I cja połączona z bujną imaginacją popycha do budowania z zapałem I całkiem zmyślonych wersji zdarzeń, uzupełniania ich prawdopodobny* I mi szczegółami, udoskonalania. Towarzyszy temu osobliwa radość two* 1 rżenia, wyprana z rzeczywistej troski o społeczne skutki fikcji.¹

Udawanie w kłamstwie różni się jednak od udawania w fikcji. Fik* I cja jest bowiem grą w udawanie, kłamstwo jest udawaniem rzeczywi* I stym. Kłamca i fikcjo twórca stawiają sobie różne cele. Różne są też I sposoby oraz motywy osiągania tych celów.

Egzaltowani zmyślacze nie stawiają granic swej fantazji, która mo* I że być interesująca z przyczyn towarzyskich, literackich, artystycz* I nych. Ich zdolność do egzaltacji sprawia, że potrafią sami wzruszać się I treścią zmyślonych przez siebie zdarzeń. Potrzeba im podniet uczucio* I wych i gdy okoliczności, w jakich normalnie funkcjonują, są ubogie I w takie podniety, gotowi są stwarzać je sami w. swojej wyobraźni - czę* I sto na koszt otoczeniu*

9.    Egzaltowany uczestnik rokowań jest Zawalidrogą dla sprawnych uzgodnień. Kieruje nim swoisty egoizm, a przedmiot obrad traktuje I jako pretekst dla swych imaginacji. Rozmarza się, kieruje uwagę słu* i chaczy na sprawy drugorzędne, w przytaczanych dygresjach i przykła* I dach wałęsa się po wertepach osobistych wspomnień, odbiega od te* I matu obrad - pomimo napomnień. Jedyny z niego pożytek ma szansę I ujawnić się wówczas, gdy po wyczerpaniu racjonalnych argumentów I ą sposobów sytuacja jest nadal bez wyjścia, przychodzi więc pora na | „burzę mózgów”, na wysuwanie najmniej prawdopodobnych pomy* I słów.

10.    Ukrywanie myśli i udawanie jest wypróbowanym sposobem od* I dalenia niektórych zdarzeń, przysporzenia sobie korzyści, wytłuma* I czenia przyczyn zaniedbań. Większość ludzi z konieczności uczy się [ ukrywania znacznej części swych myśli i uczuć oraz ujawniania wobec |

bliźnich zaledwie ułamka tego, co powiedzieli lub zrobili. Ilu studentów ujawnia rzeczywiste okoliczności niezdanego egzaminu? Hu polityków rzetelnie wyjaśnia przyczyny swojej porażki? Hu licencjonowanych rzeczoznawców przyzna, nawet po dłuższym czasie, co i dlaczego opuścili w swej opinii?

11.    W kontekście pojęć „prawdy” i „fałszu” istotna jest próba znalezienia przejrzystej odpowiedzi na pytanie „Czym jest mówienie prawdy?”. Pomijając Hczne zastrzeżenia metodologiczne i uwarunkowania kulturowe można powtórzyć za wielekroć powoływaną tu Jolantą Antas, że aby mówiący nie powiedział prawdy, on sam musi wiedzieć, że to co mówi, nie jest prawdziwe. Kłamca muń bowiem wierzyć\ że zna prawdę, ale prawda ta, która jego wypowiedź właśnie ukrywa, nie jest niczym więcej, jak tylko przekonaniem (...)

Mówienie prawdy zakłada:

-    aby mówiący żywił jakieś przekonania,

-    aby uświadamiał sobie, że je żywi,

-    aby ich treść semantyczna była werbalizowana (nie zakłada to, że konieczne musi być „dobrze werbalizowana”, bo „mówiący prawdę* może być językowo lub argumentacyjnie niesprawny),

-    aby powiedział (lub w inny sposób zakomunikował) twierdzenie, co do którego jest przekonany, że ma uzasadnienia,

-aby żywił przeświadczenie, że mówiąc to stara się „pomagać⁹ (w pragmatycznym sensie), tj. aby wierzył, że prawda jego prze-świadczeń jest użyteczna.

Ostatecznie więc, jeśli mówienie prawdy jest dawaniem na różne sposoby językowego świadectwa prawdzie swoich przekonań, to kłamanie nazwiemy świadomym dawaniem językowego świadectwa ich zafałszowaniu. I w tym właśnie sensie mówienie prawdy jest zawsze komunikowaniem rzetelnym (nie koniecznie, rzecz jasna, pozbawionym błędu niepmwdy), kłamanie zaś-świadomościową strategią nierzetelności komunikowania (...).³⁰

12.    Istnieje wiele metod znanych od zarania dziejów, za pomocą których można w prosty sposób wyłowić fałsz w wypowiedzi rozmówcy.

³⁰ J. Antas, op. cit., s. 123-124. Interesujące i warte przytoczenia są dociekania semantyczne autorki dotyczące np. desygnatów określenia „łgać”. Jej zdaniem polskie „łgać” zachowało tylko swój stylistyczny charakter. Jest literacko bardziej podniosłe i bardziej formalne w stosunku do bardziej kolokwialnego „kłamać". Interesujące są takie wypowiedzi respondentów rozpytywanych przez autorkę, czy uznaliby za cięższe przewinienie kłamstwo czy łgarstwo, które z tych przewinień wydaje im się bardziej wyba-czalne (które jest cięższego kalibru) i jakie są inne opozycje stylistyczne tych określeń

^(tłmie’^ł-¹²⁵~¹²⁹⁾-    11 07 no i c cc

1

W obszernych rozważaniach o różnicach między kłamstwem a fikcją można zna-leźć potwierdzenie tezy, że kłamstwo wobec fikcji jest nadrzędne i to nadrzędne z dwa f zasadniczych powodów:

1)    kłamstwo nie musi mieć wymiaru falsyfikacyjnego, tj. może bazować na prawdzie | semantycznej i powstawać przez przekroczenie warunków kontekstualnych w pierw- I szym rzędzie, a intencjonalnych w drugim;

2)    kłamstwo może korzystać z mechanizmów fikcji i prototypowo posiada roszczenii |

do uznania za prawdę. Pomijając zbędne tu rozwinięcie tego twierdzenia można powie ( dzieć krótko: kłamiemy po to, by adresat kłamstwa nam uwierzył (por. J. Antas, op. dt, I < 24)._