DSC00173 (20)

do faktów ogólniejszych; ponieważ równocześnie przyrządy i metody, służące do ich obserwowania i ścisłego pomiaru, stają się coraz bardziej precyzyjne; ponieważ w miarę jak się poznaje coraz liczniejsze stosunki między coraz większą ilością przedmiotów, sprowadza się jc do stosunków bardziej ogólnych i oznacza się je w sposób prostszy, przedstawia w postaci pozwalającej objąć większą ich ilość nie wysilając bardziej uwagi i rozporządzając tą samą silą inteligencji; ponieważ w miarę jak umysł wznosi się do kombinacji coraz bardziej skomplikowanych, uprzystępniają mu je coraz prostsze formuły — dlatego też prawdy, odkryte z największym wysiłkiem, które z początku mogli pojąć jedynie ludzie zdolni do głębokich rozważań, wkrótce zostają wyjaśnione i uzasadnione przy pomocy metod nie przekraczających poziomu przeciętnej inteligencji. Jeśli zaś wyczerpią się metody prowadzące do nowych kombinacji, jeśli nie rozwiązane dotąd problemy wymagają prac przerastających czas lub siły uczonych, to wkrótce metody jeszcze ogólniejsze i środki jeszcze prostsze otwierają nowe pole dla geniusza. Sprawność i rzeczywisty zasięg ludzkiego umysłu nie zmieniają się, mnożą się jednak i doskonalą stosowane przezeń narzędzia; język, utrwalając i określając pojęcia, staje się coraz bardziej ścisły i zdolniejszy do większych uogólnień; w przeciwieństwie do mechaniki, gdzie ażeby zwiększyć siłę należy zmniejszyć prędkość — metody, jakimi posługuje się geniusz w odkrywaniu nowych prawd, zwiększają równocześnie i siłę, i szybkość działania umysłu.

Wreszcie ponieważ te zmiany wynikają nieuchronnie