DSC00605

potmęd/y nukleosomami, pojawiają się rozwinięte odcinki chromatyny, następuje dezorganizuj* aołenotdó* i wzrost odporności DNA na działanie DNazy. Zmiany w chromosomach obejmują iramłokacjc. inwersje, dełecje. złamania i tworzenie chromosomów diccntrycznych.

Bardzo istotny postęp stanowią obserwacje dotyczące zachowania się iclomcrów w starzeją cych się komórkach. Obecność telomeru zapobiega uszkodzeniom chromosomów lub łączeniu się ich końców. Telomer prawidłowego ludzkiego chromosomu zawiera setki powtarzających się sekwencji TTAGGG. Ponieważ prawidłowe komórki somatyczne człowieka i innych ssaków nic zaw ierają telomerazy, po każdym kolejnym podziale chromosomy tracą pewną liczbę sekwencji TTAGGG. Stwierdzono wysoki stopień korelacji pomiędzy zdolnością fibrobłastów do wzrostu in Miro a liczbą sekwencji TTAGGG telomeru komórek pobranych do hodowli. Komórki i mniejszą liczbą tych sekwencji wykazywały proporcjonalnie mniejszą zdolność do proliferacji. Fibroblasty osób z progerią miały krótsze telomery niż zdrowi ludzie w porównywalnym wieka kalendarzowym. Chromosomy plemników wykazują natomiast normalną długość tclomcrów.co sugeruje obecność w komórkach płciowych aktywnej telomerazy. W przypadku limfocytów ludzkich hodowanych in vitro przez okres od 10 do 30 podwojeń populacji szybkość skracaną telomeru wynosiła 120 par zasad/podwojenic populacji. Podobne wartości uzyskiwano w bodowi innych typów normalnych komórek somatycznych. Częste występowanie w starzejących ai liniach komórek z chromosomami dicentrycznymi może być skutkiem utraty sekwencji iek>-merów. Natomiast w komórkach linii nieśmiertelnych długość teiomerów nie ulega zmianą niezależnie od liczby podwojeń populacji. Linie takie zawierają jednak, w przeciwieństwie do linii śmiertelnych, aktywną telomerazę. Wynika z tego. że przynajmniej jednym z warunków powstania linii nieśmiertelnej jest pojawienie się w niej aktywnej telomerazy.

Fuzja starzejących się fibroblastów z fibroblastami stransformowanymi. o nieograniczonej zdolności do proliferacji prowadzi do powstania starzejącej się hybrydy. Sugeruje to, że fenonp starzejący się jest cechą dominującą, a nieśmiertelność linii komórkowej cechą recesywtą Wykazano również, że fuzja komórek dwóch linii nieśmiertelnych, w zależności od dobom fuzowanej linii albo prowadzi do powstania linii nieśmiertelnej albo do linii starzejącej się. lwia się. że linia nieśmiertelna powstaje wówczas, gdy obie linie macierzyste mają ten san defekt genetyczny a starzejącą się. jeśli defekt w obu liniach dotyczy innych genów. Analiza dużej liczb) hybryd utworzonych z różnych linii stransformowanych sugeruje istnienie czterech wysoce swoistych genów odpowiedzialnych za starzenie się linii komórkowych.

Ostatnio wyodrębniono nowe białko, mortalinę. należącą do rodziny hsp70 (białek suki cieplnego), będące znacznikiem śmiertelności linii komórkowej. Mortalina jest białkiem o nuac 66 kD. W komórkach linii starzejących się jest równomiernie rozmieszczona w cytoplazmtć. natomiast w komórkach linii nieśmiertelnych występuje wyłącznie wokół jądra lub przy jął* cDNA mortaliny wyodrębnione ze śmiertelnej i nieśmiertelnej linii komórkowej różni aę tylko dwoma zasadami, co powoduje zmianę dwóch aminokwasów. Transfekcja komórek linii meśmiertelnej cDNA mortaliny z linii śmiertelnej prowadzi do pojawienia się mortaliny w cytopłumet starzenia się linii transfekowanej.

Niektórzy badacze uważają, że utrata przez fibroblasty zdolności do proliferacji nie jM objawem zestarzenia się, lecz wynika z ich ostatecznego zróżnicowania się. Duże komórki pojawiające się w hodowlach w późnym okresie fazy II miałyby być komórkami ostaieczofe zróżnicowanymi W ten sposób, starzenie się in \itro byłoby procesem dwuetapowym. W pierwszym etapie, odpowiadającym fazie II następowałoby różnicowanie się komórek. W drogi® etapie (faza III) całkowicie zróżnicowane i na skutek tego niezdolne do podziałów komcrii stopniowo by zamierały. Takie ujęcie sprawia, że pytanie: dlaczego komórka staizeje się in

^ttrt u/up

, ąrtUkLwta K«ł*c M

Tlrtaitttfiti Jl toKdhUrtf Qanj

pgtCo&o A Ona _#;LUKi*nD*f

sMiswynaii ^U.MiF Ca pętmlCłttB

•M.NB

372