DSC00631

pisał w wierszu Mogiła Ordona (która znajduje się na cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie):

Patrz jak te czarne liście poprzez cmentarz wieją Jeśli jesteś Polakiem żegnaj się z nadzieją [...] ’

Tam jeszcze — słyszysz — mówią nasi bracia mili:

Polaku powiedz Polsce, żeśmy tutaj zgnili

[...]

Jeśli jesteś Polakiem nie mów ani słowa Patrz toczy się wśród liści twoja ścięta głowa Patrz wśród tych czarnych liści twoje serce gnije A kto by wieniec wić chciał to niech z czaszek wije.

„Rozpędzone koło bratobójczych rzezi"

Obraz Ukrainy — ziemi śmierci, jaki roztaczają przed nami polscy pisarze, poczynając od Malczewskiego i Goszczyńskiego, a kończąc na Odojewskim i Rymkiewiczu, łączy się najczęściej ze zjawiskiem hajdamaczyzny, jej historyczną i historiozoficzną interpretacją. Przez cały cykl Odojewskiego przewija się starodawna czarna legenda kozackich „reżimów” i „pogromszczyków”. Jednego z nich można obejrzeć na obrazie, który powstał około roku 1769 i znajduje się w muzeum we Lwowie. Pod portretem umieszczono stosowny napis:

la Osowuła Zytomirski chotiw z lachami pohulaty,

Aż ony złowywszy mene stały kożu draty.

Groza rzezi, która spada na dwory szlacheckie, drzemie w każdym niemal z bohaterów trylogii Odojewskiego. Jak pyta Regi-mentarz w Śnie srebrnym Salomei podczas koliszczyzny:

Powiedz wszystko i bądź ż nami otwarty —

Tobie z oczów nieszczęście wyziera. —

Umarł starzec? czy umiera?

Czy przez chłopstwo gdzie w sztuki rozdarty?

196