DSC00690 (8)

oretycznych tworzonych dla odparcia wyzwania heretyckich grup.

Jedna z lepszych okazji dla rozwoju konceptuali-zacji, zmierzającej do podtrzymania uniwersum, powstaje wtedy, kiedy dochodzi do konfrontacji z innym społeczeństwem, którego dzieje są całkowicie odmienne." Problem stworzony przez taką konfron-tację jest zwykle ostrzejszy od problemów nastrę-czanych przez herezje wewnątrz tego samego społeczeństwa, ponieważ mamy tu do czynienia z alternatywnym uniwersum symbolicznym o własnej „oficjalnej" tradycji, którego przyjmowana bez zastrzeżeń obiektywność jest równa naszej własnej. Dla statusu rzeczywistości naszego uniwersum znacznie mniej szokujące jest mieć do czynienia z mniejszościowymi grupami dewiantów, których sprzeciw jest ipso facto definiowany jako głupota albo nieprawość, niż z innym społeczeństwem, które własne definicje rzeczywistości uważa za ignoranctwo, szaleństwo albo oczywiste zło." Zupełnie co innego mieć wokół siebie pewną liczbę osób, nawet jeżeli zbiorą się one jako grupa mniejszościowa, która nie przestrzega instytucjonalnych zasad kuzynostwa, a co innego spotkać całe społeczeństwo, które nigdy nie słyszało o tych zasadach, a być może nie zna nawet słowa „kuzyn” i mimo tego zupełnie dobrze sobie radzi. Alternatywnemu uniwersum tego innego społeczeństwa trzeba przeciwstawić najlepsze z możliwych argumeń-tów na rzecz wyższości naszego własnego uniwersum. Ta konieczność wymaga bardzo wyrafinowUr nych mechanizmów pojęciowych.

Pojawienie się alternatywnego uniwersum symbo-licznego stanowi zagrożenie, ponieważ samo jego istnienie wy kc żuje empirycznie, że nasze uniwersuł®

" Materiałów ainych w tym miejscu dostarczają analizy poświęcone „kontaktom kulturowym". Jakie znajdujemy I współczesnej amerykańskiej antropologii kulturowej. ’

“ Porównaj pojąc la „ssaku kulturowego" we wspóteeesMl amerykańskiej antropologii kulturowej.

wcale nie jest jedynym możliwym. W końcu, jak każdy to może zobaczyć, można żyć w tym świecie bez instytucji kuzyna. Można także zaprzeczyć istnieniu albo nawet wyśmiać kuzynów boskich, nie powodując zaraz końca świata. Ten szokujący fakt trzeba przynajmniej ująć teoretycznie. Oczywiście, może się również zdarzyć, że alternatywne uniwersum odwoła się do misjonarstwa. Jednostki albo i grupy naszego społeczeństwa mogą odczuwać pokusę „wyemigrowania” z tradycyjnego uniwersum albo nawet — co jest już poważniejszym niebezpieczeństwem — wymienić stary porządek na nowy. Nietrudno sobie na przykład wyobrazić, jak bardzo nadejście patriarchalnych Greków musiało załamać uniwersum społeczeństw matriarchalnych, które żyły kiedyś we wschodniej części Morza Śródziemnego. Greckie uniwersum musiało być bardzo atrakcyjne dla mężczyzn podporządkowanych kobietom, choć wiadomo, że Wielka Matka zrobiła dość duże wrażenie na samych Grekach. Grecka mitologia pełna jest koncepcyjnych rozstrzygnięć, które okazały się konieczne, aby poradzić Sobie z tym problemem.

Trzeba podkreślić, że podobnie jak wszelkie formy uprawomocnienia, mechanizmy pojęciowe podtrzymujące uniwersum są same wytworem działalności społecznej i bardzo rzadko dają się zrozumieć niezależnie od innych działań danej zbiorowości. Zwłaszcza powodzenie określonych mechanizmów pojęciowych pozostaje w związku z siłą, jaką posiadają ci, którzy posługują się nimi.^M Konfrontacja alternatywnych uniwersów symbolicznych wiąże się z problemem siły decydującej, która z konkurencyjnych definicji rzeczywistości „wejdzie w życie” w społeczeństwie. Każde z dwu społeczeństw, przeciwstawia-

^M Związek między silą materialną 1 „powodzeniem Idei" opracował w daleko Idących szczegółach Marks. Dobrze ujmuje to jego szeroko znane sformułowanie ż ideologii niemieckiej: „Myśli klasy panującej są w każdej epoce myślami panującymi", Dzieła, t. 3, Kiw, Warszawa 1M1, s. 50.

m