DSC00760

—    w komórkach nowotworowych obserwuje się zmniejszenie ilości fi lamentów aktynowych przyczepionych do błony, od jej strony cytoplazmatycznej. Jak wykazano, inhibitor fosforylacji winkuliny — kwercetyna (aglukon rutyny) potrafi odwracalnie zahamować zmiany fenotypowe i niekontrolowany wzrost komórek, nawet jeśli aktywny jest w nich onkogen odpowiedzialny za syntezę zmienionej kinazy tyrozyn owo-specyficznej;

—    różnice w przestrzennej organizacji białek kurczliwych i mikrotubul w cytoplazmie. W komórkach prawidłowych filamenty F-aktyny tworzą zazwyczaj wiązki biegnące pod powierzchnią komórki i wzdłuż osi wypustek cytoplazmy. tzw. włókna naprężeniowe (ang. stress fibres). W komórkach nowotworowych filamenty są mniej liczne i chaotycznie rozrzucone w cytoplazmie. Powoduje to zakłócenia w lateralnej dyfuzji białek błonowych, takich jak np. koneksyny. Również mikrotubułe cytoplazmy w komórkach tych rozmieszczone są chaotycznie, występują w mniejszej ilości i nie tworzą zorganizowanego układu między jądrem a błoną komórkową, takiego jak w komórkach prawidłowych.

O znaczeniu wymienionych powyżej różnic we właściwościach kompleksu powierzchniowego komórki można sądzić na podstawie wyników badań, zmierzających do przywracania zdolności do kontaktowego hamowania migracji w komórkach transformowanych, przez modyfikowanie metabolizmu komórek. Znamy kilkanaście czynników odwracalnie, fenotypowo. przywracających komórkom nowotworowym zdolność do silnego przyczepiania się do podłoża i rozpłaszczania na jego powierzchni, a także wykazywania kontaktowego hamowania migracji i wzrostu.

Pierwszym poznanym czynnikiem działającym w ten sposób był dwumaślan cyklicznego adenozynomonofosforanu. Efekt wywołany przez dibutyrylo cAMP ma charakter odwracalny i wystarczy usunąć go z pożywki, aby komórki ponownie podjęły wzrost prowadzący do hodowli wielowarstwowych, charakterystycznych dla komórek nowotworowych (rys. 29.6). Podobny efekt powodują czynniki ograniczające syntezę białka: cykloheksimid, bromodeoksyurydyna. dimetylosulfotlenek (DMSO), obniżona podaż aminokwasów, a także czynniki wpływające na biosyntezę składników błon, jak np. witamina A i jej pochodne. Szczególnie intensywne badania prowadzone są nad pochodnymi witaminy A (retinoidami), gdyż wykazano, że mogą one częściowo zastępować naturalne fosforany dolicholi w procesach glikozylacji białek i lipidów błon, umożliwiając syntezę dłuższych części rdzeniowych oligosacharydowych reszt glikoprotein. Co więcej, wykazano także, że zarówno in vitro jak i in vivo pochodne witaminy A mogą czasem zapobiegać transformacji nowotworowej wirusami onkogennymi łub kancerogenami chemicznymi. W niektórych przypadkach stwierdzono także regresję nowotworów in vivo, np. nowotworów skóiy. Są jednak i takie nowotwory, któiych komórki nie reagują na witaminę A i jej pochodne i dopiero poprzedzająca stymulacja, np. maślanem sodu, syntezy białek przenoszących retinoidy do komórek umożliwia odpowiedź komórkową. Pochodne witaminy A mogą działać nie tylko fenotypowo, ale aktywować geny różnicowania w rozmaitych tkankach zarodkowych, a także w niektórych komórkach nowotworowych, np. połwomiaka. Zależnie od stężenia witaminy A komórki nowotworowe mogą się wówczas w hodowlach różnicować w komórki mięśni prążkowanych. komórki serca lub komórki nerwowe.

Większość wymienionych czynników działa fenotypowo. Po ich usunięciu komórki, które uległy częściowej rewersji, odzyskują swoje cechy charakterystyczne dla komórek nowotworowych. Podczas rewersji występuje często rozszczepienie cech komórek nowotworowych wyżej wymienionych, to znaczy nie wszystkie z tych cech wracają do stanu obserwowanego w komórkach prawidłowych. Na przykład pod wpływem 5-bromodeoksyurydyny (BUdR) w komórkach zarodkowych nerki chomika transformowanych wirusem chomiczego mięsaka (HSV) zostają