DSC00785

błonka. Zbliżone chemicznie peptydy tej grupy zatrzymują również różnicowanie wielu tkanek, op. tkanki tłuszczowej i mięśniowej, ale pobudzają różnicowanie niektórych elementów tkanki chrzestnej, kostnej i szpiku. Ich ilość wzrasta w czasie regeneracji układu szkieletowego po uszkodzeniu mechanicznym. Zatem TGF-p pełnią funkcje regulacyjne zarówno podczas rozwoju, jak i w organizmie dorosłym.

Działanie TGF polega prawdopodobnie głównie na aktywacji procesów wytwarzania substancji międzykomórkowych: fibronektyny. różnych typów kolagenu, kadheryn oraz zwiększaniu zdolności komórek do reagowania na obecność tych substancji w podłożu. Na przykład w rozwoju zarodka Xenopus i aksołotla wcześniejsze zróżnicowanie regionalne składu substancji międzykomórkowej wykryto w stadium gastruli. Tak zwane epimucyny, w których jest dużo proteogli-kanów występują w nabłonku cktodcrmalnym, a fibronektyna (zob. rys. 5.21) pojawia się początkowo wyłącznie między komórkami tworzącymi sklepienie blastocelu. Jeżeli przez wszczepienie do blastocelu komórek nabłonkowych zabraknie wyściółki fibronektyny w sklepieniu blastocelu. to zatrzyma się różnicowanie mezodermy. W stadium neuruli fibronektyna pojawia się między komórkami ektodermy różnicującej się w cewkę nerwową. Brak aktywnej fibronektyny¹ (przez wiązanie jej z odpowiednim przeciwciałem) uniemożliwia wpuklenie się cewki nerwowej, wytworzenie struny grzbietowej i mezodermy mięśniowej zarówno u płazów, jak i w zarodkach ptaków. Różne rodzaje TGF zatem, przez kontrolę produkcji substancji międzykomórkowej, prawdopodobnie regulują przebieg wczesnych faz rozwoju zarodka. Nie wyklucza to jednak i innych funkcji regulacyjnych TGF. Tak na przykład zbliżony (ale nie identyczny) czynnik znajduje się wyłącznie w jądrach płodów ssaków i stanowi wyspecjalizowany czynnik MIS (ang. Mullerian inhibiting substance). MIS w rozwoju płodowym myszy powoduje regresję przewodów Moliera u samców. Inne wyspecjalizowane czynniki należące do grupy TGF-P z kolei, pobudzają wydzielanie niektórych hormonów ssaków.

Przeciwstawne działanie niektórych TGF jako aktywatorów, a innych jako inhibitorów różnicowania komórek najprawdopodobniej wiąże się ze skutkami związania tych czynników z receptorami komórek docelowych. Jeżeli powiązanie Uganda z receptorem powoduje uruchomienie (działanie agoni styczne) drugiego systemu przekaźników, wtedy występuje aktywacja komórek docelowych. Natomiast jeżeli TGF wiążąc się z receptorem unieczynniają określoną ścieżkę metaboliczną (działanie antagonistyczne TGF), to wtedy dochodzi do zablokowania wyspecjalizowanych funkcji komórek.

Przeprowadzono badania genetyczne pewnej grupy genów kontrolujących rozwój D w soplu -la. a mianowicie zespołu genów decapentaplegic (decapcntaplegic complex lub DPP-C). Okazało się, że we wczesnej embriogenezie produkty tego zestawu kontrolują przebieg powstawania osi grzbietowo-brzusznej zarodka, a wtórnie oddziałują na prawidłową morfogenezę dysków imaginal-nych w okresie tworzenia dorosłej muchy. Jeden z genów programu kodowany w odcinku DPP-C wykazuje znaczną homoiogię sekwencji nukleotydów do sekwencji kodujących TGF (patrz s. 523).

Ten krótki i niepełny przegląd wiadomości o czynnikach TGF-P jest podstawą wnioskowania o:

—    bardzo uniwersalnym charakterze niektórych czynników regulujących namnażanie i różnicowanie komórek,

—    kontroli różnicowania przez agonistyczne lub antagonistyczne wiązanie czynnika typu TGF z receptorami komórek docelowych,

—    kontroli morfogenezy i różnicowania komórek przez aktywację wydzielania substancji międzykomórkowych stanowiących epigenetyczny regulator komórek w rozwoju i w organizmie dorosłym,

519