DSC00841

fabularna osnowa traktowana jest jako prefr k > dydaktyczna] publicystyki, a perspektywa wspór ^lifl naści określa zarówno postawę narratora, jak’, _l;/^< ’ tera^,M. Mimo to jednak powieści te —- szczeońini* zaś Rzepicha — zawierają zalążki form i środków epickich, które rozwinięte zostaną w późniejszej wieści hisforyczno-obyczajowej, Należą do nich r,_; A' opowiadania konkretnego, skupionego na jedm/Łtw, wycfc wydarzeniach i taktach, próby operowania <jj_a. logiem jako czynnikiem rozwoju fabuły oraz pierwociny opisu psychologicznego i mowy pozornie zalet, flsjf użytej dla informowania o procesach we w nctrz-nych.

Drugi to# rozwojowy polskiej powieści sentymentalnej wyznaczały utwory, których celem było ukazanie portretu człowieka czułego. Prototyp stanowiła oczywiście Nową Heloiza, dostarczając sugestywnych wzorców kształtowania psychologicznego wizerunku bohaterów pozostających w zamkniętym świecie własnych przeżyć. Proza tego typu docierała do polskich czytelników również przez liczne tłumaczenia i adaptacje drugorzędnych utworów literatury europejskiej¹⁷⁹, odgrywające jednak pewną rolę w wypracowywaniu narracyjnych i językowo-stylistycznych technik przekazy*

| -igjmlt beki emocjonalnej i informacji psychologicznych. Pierwsze polskie „powieści czułe'' tego typu powstały dopiero w początkach XIX wieku, jednak już w ostatnim dziesięcioleciu XVIII wieku pojawił się utwór będący dość swoistą próbą połączenia inspiracji powieści jhiMowskśej z tradycją poematu epickiego. Jest nim Krajewskiego Leszek Biały, książę Polaki, syn Kazimierza Sprawiedliwego w XII księgach (1791). Ukazaniu dziejów dwu czułych serc połączonych przyjaźnią miała w nim służyć fabuła odwołująca się do historii oraz technika narracyjna wywiedziona z do-

świadczeń eposu, tyle tylko te opowiadanego promuj, ale nie pozbawionego inwokacji, apostrof, hotneryckich porównań i podziału na księgi.

Odmienną, późniejszą nieco propozycją powieści byt Grenadier-filozot Godebskiego, utwór wykorzystujący chwyt „podróży sentymentalnej" dla przedstawienia bohatera, który w różnych dziedzinach codziennego doświadczenia realizuje filozofię czułości i „ludzkości", a własne działanie opatruje refleksyjnym komentarzem przybierającym formę sentencji i maksym *», Jednak obydwa te teksty, różne rangą i proponowanymi rozwiązaniami, pozostały odosobnionym eksperymentem. Późniejsze powieści Lipińskiego, Kro-pińskiego, Bernatowicza były kontynuacją doświadczeń i wzorców typu ru&sowskiego i werterowskie-go ^m. Ich fabuła sprowadzała się do dziejów nieszczęśliwej miłości dwojga kochanków, z lubością rozpamiętujących własne „radosne smutki". Powieści te przywoływały dla wizji niespełnionego uczucia szczególne uzasadnienia, źródłami swymi sięgające utrwalonego w kulturze europejskiej mitu miłości idealnej ^m. Podejmowały one te same wzorce przeżywania, a także rekwizyty i sposoby zachowań postaci, które obserwować można w wielu realizacjach erotycznej liryki sentymentalnej.

W powieściach tych nie chodziło o zobiektywizowaną obserwację świata, o przedstawienie życia grapy łudzi połączonych więzami społecznymi. Jedynym ich celem była analiza namiętności władającej kochankami, którzy pozostawali z dala od świata, skazani na samych siebie i własne doznania^m. Jeśli w kręgu ich widzenia znalazł się świat zewnętrzny, podporządkowany bywał perspektywie subiektywnej, określonej przez aktualne przeżycia. Szczególnie obrazy przyrody stały się — analogicznie jak w liryce •— środkiem