DSC01358

Rozdwojenie osobowości, dokonujące się w dialogu urojonym, także przedstawiane jest często przy użyciu słownictwa z pola znaczeniowego „teatru”. Autor dialogu urojonego ma świadomość, że układa dramat, że gra w wyobraźni dwie role: siebie i kogoś innego. I nie jest to Rimbaudowskie „ja to ktoś inny” — ale „ja i inny”, który się niemal całkowicie autonomi-zuje. Staje się kimś naprawdę obcym, antagonistą, może nawet zdominować protagonistę, który go z siebie wyłonił. Temat teatru jako modelu osobowości łączy się tu z tematem uwięzienia i zniewolenia jednostki. Człowiek staje się ślepym narzędziem w ręku tych, którzy rozszyfrowali jego nieświadomość i umieją dzięki temu sterować jego działaniami w sposób dla zniewolonej ofiary zupełnie niewyczuwalny. Bohater Parnickiego może osiągnąć wiedzę o swym uzależnieniu, ale nie może się z niego wyzwolić. Pyta Markia w Słoioie i ciele:

„[...] czym w samej rzeczy mordując Kommo-dosa — jeślim go zamordowała — nie działała jako posłuszne czyjeś narzędzie, ale narzędzie nie tylko bezwolne, lecz także i bezmyślne, bo całkowicie nieświadome, że działając, jak działa, cudzym, nie swoim — służy zamysłom... Czyim? Gdybyżem wiedziała! Nigdy się jednak zapewne nie dowiem.”⁸ Mówi Leptynes w Kołach na piasku: „Seleukidzi poddali sobie przebiegle wolę mo- ¹ ją i Egipt; woli swojej ja nie zdołałem wydrzeć spod władzy ich zamysłów tajnych.”²

Bohaterów „Innego życia Kleopatry” pasjonuje formuła Słowackiego: ,powiedzieć się, komu — sługa — służę.” Działanie zniewolonej jednostki jest działaniem bohatera komediowego, który nie jest świadom wszystkich motywów swego postępowania, „z tym przecież, że i w rzeczywistym życiu, a nie tylko na scenie teatru, działanie ma przeważnie charakter typu komediowego”.³ W Śmierci Aecjusza mówi się o scenie śmierci wodza jako o starannie przygotowanej inscenizacji, w której cesarzowi wyznaczono rolę zabójcy, i o tym, że okazał się on całkiem zręcznym wykonawcą tej roli, choć zupełnie nieświadomym, iż gra w spektaklu przez kogoś innego obmyślonym i wyreżyserowanym.

Niewiedza działających aktorów i wiedza ukrytego reżysera-autora implikuje drugie znaczenie tematu „teatr” — teatr jest modelem świata. Wydarzenia historii, działania ludzi, ich walka, miłość i nienawiść, ich usiłowania i dążenia — wszystko to jest komediowym spektaklem, którego prawdziwe mechanizmy są przed jego wykonawcami zakryte. A to znaczenie łączy się już z tematem świat—-księga.

Zobaczmy jeszcze, jak funkcjonuje wyobrażenie teatru w pozaliterackich wypowiedziach

1

Słowo i ciało, s. 330.

2

Kota na piasku, s. 153.

3

'Tamie, s. 35.