DSC01621

Wzniosłość to przedstawianie tego, co niezwykłe, co budzi podziw, zdziwienie, a nawet lęk. Stosunek wzniosłości do piękna — może być aspektem lub warunkiem piękna, ale może tez być mu przeciwstawiona (pseudo-Longinus „O wzniosłości”; E. Burkę „Dociekania filozoficzne o pochodzeniu naszych idei wzniosłości i piękna”, I.Kant „Analityka wzniosłości”).

Pseudo-Longinus ^stworzył kategorię „hypsos" — gómość, przebywanie na wyżynach. Cechy to żarliwy patos i ton niby-proroczy (patos = afekt). Tekst wzniosły to np. „Księga Genezis”. Wzniosłość nie musi się objawiać w stylu wysokim (kontynuator - Boileau).

Wiek XVIII — odróżnienie piękna i wzniosłości (wzniosłość — najsilniejsze uczucie, wynikające z tego, co budzi trwogę, brak bezpieczeństwa — to nie to samo, co odczucie piękna). Grozi samounicestwieniem, jej domeną jest samotność.

Kant przeciwstawia piękno i wzniosłość (wzniosłość — przedstawienie niewyrażalnego). Wzniosłość wynika z czymś wielkim, lub zagrażającym („rozkosz negatywna”). Piękno łączy się ze spokojem kontemplacji — obserwacja przyrody (wulkan, wodospad, przepaść -wzniosłość).

Wzniosłość rodzi się z idei Absolutu, bezzmysłowej intuicji (wyobraźnia nie jest w stanie tego wyobrazić - skrajne napięcie; ból - ale i przyjemność). Wzniosłość była omawiana żywo do okresu romantyzmu. Wróciła do niej estetyka postmodernizmu (pojęcie kluczowe); koncepcja negatywnej prezentacji (przedstawianie tego, co trudne do przedstawienia lub nieprzedstawialne). Estetyka nostalgii - niemożliwość przedstawienia.

TRAGIZM

Tragizm nie da się odnieść tylko do estetyki (egzystencjalizm - sytuacja człowieka w świecie). Polega na konflikcie wartości równorzędnych, z których każdy wybór prowadzi do klęski (np. Edyp). Wina tragiczna jest zawsze niezawiniona (hamartia), w przeciwieństwie do winy zawinionej zarozumiałością lub pychą, fałszywym rozpoznaniem sytuacji (hybris). Katastrofa nie wynika z ludzkich przewinień, ale z okrucieństwa przeznaczenia. Tragizm wiązany z tragedią („Poetyka” Arystotelesa - tragizm tylko jako kategoria estetyczna). Związany z katharsis — nieodłącznym elementem tragedii (definicja tragedii Arystotelesa). Pojmowanie to przejmowały epoki wzorujące się na antyku (M. Scheller — drabina aksjologiczna, hierarchia wartości - od hedonistycznych do witalnych, duchowych i religijnych). Wartości istnieją w sposób rzeczywisty. Węzeł tragiczny jest także właściwy rzeczywistości. Bohater zawsze popada w winę (niezawinioną i nieuchronną).

Tragizm to elementarna cecha świata (egzystencjalizm). Absurdy życia codziennego (np. lęk przed śmiercią). Nowsze teorie tragizmu rozluźniają jego powiązanie z tragedią (np. tragizm „Zbrodni i kary”). Nie wiązano go z komizmem.

KOMIZM

Komizmu nie należy równoważyć ze śmiechem. Śmieszność przypisuje się rzeczywistości, a komizm - dziełom sztuki. Komizm właściwy jest istotom ludzkim. Według Arystotelesa o komizmie przesądza odchylenie od normy, błąd lub szpetota. Bergson - utożsamił komizm ze śmiechem (afirmacja śmiechu); triumf ducha nad mechanizacją życia.

Komizm nie może wywoływać reakcji negatywnych. Definicje komizmu J. Ziomka:

-    teorie degradacji - wyprowadzają komizm z poczucia wyższości odbiorcy

-    teorie kontrastu - istotą komizmu jest sprzeczność, odchylenie od normy, niezgodność oczekiwań

Rodzaje komizmu: