DSC02146

wiane w dalszym ciągu pracy' — nakazują ugrupować materiał teorety w dwu działach, zależnie od granic czasowych.

1. Oświecenie

a) Teoria polska

Onufry Kopczyński nie jest ani pierwszym, ani jedynym teoretykiem j^. zyka wypowiadającym się w 2 połowie XVIII wieku na temat neologizmu Wcześniejsze od Gramatyki narodowej są teksty Stanisława Kleczewskiego (1767)⁶, Walentego Szyiarskiego (1770)⁷, Michała Dudzińskiego (1776)⁸ Ignacego Krasickiego (1778)⁹, a mniej więcej współczesne - Ignacego Włodka (1780)¹⁰ i, zdaje się, Stanisława Trembeckiego.¹¹ Z późniejszych nieco lat pochodzą wypowiedzi Franciszka Ksawerego Dmochowskiego (1788 i 1789)¹² i zawierają już inne elementy, zbliżające je bardziej do wypowiedzi z drugiego okresu.¹³

Kopczyński poglądy swoje na neologizm formułuje w postaci zasad ogólnych oraz w postaci szczegółowych przepisów, wskazujących, kiedy i jak tworzyć nowe wyrazy. Założeniem jest następująca teza: „żaden z uczonych ludzi nie wątpi, że w języku żyjącym można nowe utwarzać słowa” (Kop P I 18-19). Gdzie indziej uzasadnia to szczegółowo: „bo nas o tey prawdzie przeświadczaią, naprzód natura mowy ludzkiey; powtóre

w piśmiennictwie polskim od rozbiorów do mniej więcej 1820 r., nie wnikając bliżej w jej znaczenie. [Poniższe spostrzeżenia w zwięzłej formie zawierają także moje prace: Histmycz-na stylistyka języka polskiego, Wrocław 1984, Neologizmy w polskiej poezji romantycznej, Toruń 1962.]

⁶ S. Kleczewski, O początku, dawności, odmianach y wydoskonaleniu języka polskiego, zdania..., Lwów 1767.

| W. S z y 1 ar sk i, Początki nauk dla narodowey młodzieży to jest Grammatyka języka polskiego [...], przez ... ułożona, Lwów 1770.

⁸ M. Dudziński, Zbiór rzeczy potrzebnieyszych [...], Wilno 1776.

* I. Krasicki, art. [w:] „Monitorze”, t. 2, nr 57 z 16 VII 1766, Warszawa.

M I. Wł odek, O naukach wyzwolonych w powszechności i szczegulności [sic], Księgi dwie od... napisane i do druhu podane, Rzym 1780.

|| 5. Trem beck i, Pisma wszystkie, t. 2: Krasopistwo, s. 195—197, Wrocław 1953.

¹² F. X. Dmochowski, Pisma rozmaite. Warszawa 1826, cz. 2: Zakos nad zaciekami wszechnicy krakowskiey czyli uwagi nad niekloremi tey akademii dyssertacyami, s. 5-60; Urywek bicza kręconego w Krakowie, s. 61—116; Sztuka rymotwórcza, s. 297—382.

¹³ Dane bibliograficzne dotyczące XVIII w. czerpię z uprzejmie udostępnionej mi kartoteki IBl. pt. „Kartoteka wypowiedzi o języku i poetyce w okresie 1764-1795” [por. wytłw r. 1958: Z. Florczak. L. Pszczołowska, Ludzie Oświecenia o języku i stylu, Warszawa].