DSC02269 (5)

WSŃ O RIHANU/U • A HISTORIA

fto4ć rodowa,(troska Rolanda o to, by swym postępowaniem &$0 przynieść hańby krewnym, czy rola członków rodu w procesie Ganelona, sięgają korzeniami plemiennej obyczajowości Germanów } ale wszak przez całe średniowiecze — i później — owa więź wewnętrzna rodów feudalnych i arystokratycznych pozostaje niezwykle silna. J^odobnie z poczuciem honoru, troską o własne dobre imię, która zresztą w przypad ku Rolanda nie spotyka się I jednoznacznie pozytywną oceną i może być interpretowana jako błąd lub nawet wirn^ O problemie tym będzie •OM przy analizie przesłania i artyzmu Pieśni; tu (Ważny jest tylko sam fakt pojawienia się dylematów etycznych j; związanych z kondycją rycerza, który musi wybierać mię-| 4ę& takimi wartościami, jak honor osobisty czy rodowy | a rozumne posunięcie taktyczne w służbie króla-seniora [ x dla dobra powierzonych sobie ludzi. Sprawa nie ogranicza się Je rąbania mieczem i kultu bojowej odwagi. Rycerstwo w Pieśni o Rolandzie jawi się jako służba, podobnie jak ideał służby przyświecał, kształtującej się w dobie powstania Pieśni, historycznej instytucji rycerstwa. Służba komu? Z jednej strony, jak widzieliśmy, służba t panu, seniorowi, królowi — a pośrednio, choć ta struna brzmi bardziej dyskretnie, służba „słodkiej Francji'*. Z drugiej strony jednak obecna jest w Pieśni o Rolandzie inna idea. szczególnie mocno wiążąca ją z XI-wieczną aktualnością: idea krucjaty, pojmowanej jako rycerska forma służby Bogu i chrześcijaństwu. Bohaterowie Pieśni $ą ludźmi mocnej wiary , zakorzenionymi w chrześcijańskich praktykach, z pola walki wznoszą ku niebu modlitwy; próżno by jednak oczekiwać od nich głębi teologicz-, nej czy sposobu myślenia właściwego ówczesnej kościelnej kulturze łacińskiej. Oni swój religijny życiowy obowiązek pojmują jednoznacznie, jako obowiązek bojowania z niewiernymi. Jakkolwiek szokująca i dajęka od ducha Ęwon-

gelii musi się dziś wydać sama koncepcja wojny świętej, trzeba ją umieścić w kontekście epoki, w której walka zbrojna i przemoc były zjawiskiem permanentnym i zasadniczą profesją potężnej klasy społeczeństwa (znany jest wszak średniowieczny podział Judzi jia hellatores. orato-łgy, lalwrUtures, CZyli tych, którzy wałcza — modlą się — pracują)^ oraz w której islam od paru juźwieków stanowił groźną przeciwwagę chrześcijaństwa. W wieku XI, wieku francuskich wypraw do Hiszpanii z pomocą dla rekonkwisty i w przeddzień dalekich ekspedycji na Wschód, pamięć o Karolu Wielkim jako obrońcy chrześcijaństwa (za którego już współcześnie był uważany) i o walkach za Pirenejami, stanowiących w istocie stosunkowo mało znaczący epizod w jego wojennych dziejach, nałożyła się niejako spontanicznie na to, czym ludzie wówczas żyli. Wojna hiszpańska Karola z r. 778 przekształca się z lokalnej interwencji w wewnętrzne spory władców arabskich w potężną krucjatę, zwłaszcza w drugiej części Pieśni, gdy zmierzyć mu się przychodzi już nie tylko z królem Hiszpanii Marsylem, ale z władcą całego Wschodu, emirem Baligantem. Co więcej: zwydęstwo nad Baligantem nie kładzie kresu zmaganiom — w ostatniej laisie¹ anioł wzywa Karola na nową wyprawę z pomocą

1

Laisa — francuskie słowo lais.sc nie ma odpowiednika w języku polskim. Zastępowanie go terminem strofa mogłoby być mylące, gdyż, w przeciwieństwie do strofy, iaisse jest układem nieregularnym.

(> dowolnej, a nie ściśle określonej liczbie wersów. Pozostaje możliwość spolszczenia słowa francuskiego, bądź w formie lesa (brzmienie fonetyczne), bądź laisa (brzmienie a/cbaizujące: w rozwoju języka starofrancuskiego moment przejścia ai w c nie da się ściśle ustalić, w samym tekście Pieśni o Rolandzie asonanae zdają się wskazywać na współwy-stępowanie obu sposobów wymowy: por. Ch. Bruneau, Petite hi-stoire de la langue franęaist. Parts 1969. t. I, s. 51). Przyjmując formę laisa. idziemy tu siadem Z. Czernego <wstęp do wydania z r. 1968); ponadto forma ta ma pewną tradycję w języku polskim: Słownik Języka Polskiego pod red. J. Karłowicza, A. Kryńskiego i W. Niedźwiedzkiego,