8002824097

dzieło historyczne należące do kultury francuskiej to sławne Gęsta Dei perFrancos (Dzielą boże przez Franków), napisane w wieku XII przez Guiberta de Nogent i zdające sprawę z pierwszej wyprawy krzyżowej. W wieku XIII zanotować trzeba dwu wielkich historyków: Geoffroy de Villehardouin i Robert de Clari, którzy opisali czwartą wyprawę krzyżową, ale z dwu różnych punktów widzenia: Villehardouin z punktu widzenia dowództwa, Clari z punktu widzenia zwykłego uczestnika. Wiek XIV przynosi dzieło historyczne Jean de Joinville’a Vie de Saint Louis (Żywot Świętego Ludwika), stanowiące biografię tego króla i znakomity, pełen istotnych wartości literackich opis wyprawy krzyżowej. A później mnogość prac historycznych wiąże się już ze strasznym czasem wojny stuletniej. Panuje nad tą mnogością Chronique Jean Froissarta, oddająca w sposób nieporównany umysło-wość ówczesnego rycerstwa francuskiego, oraz Memoires (Pamiętniki) Philippe'a de Commynes.

Mamy więc w średniowieczu do czynienia z bogactwem zdarzeń i myśli, z niezwykle skomplikowanym procesem historycznym i nie mniej pogmatwanymi nurtami życia intelektualnego. Dopiero na tym tle obraz francuskiej literatury średniowiecznej stać się może i bliższy, i bardziej zrozumiały. Literatura ta była przede wszystkim pieśnią. Najpierw więc przyjrzyjmy się liryce.

II. OD WIERSZY ŁACIŃSKICH DO LIRYKI YILLONA

Nie siląc się na zbędny paradoks, wolno jednak powiedzieć, że francuska tradycja liryczna zaczyna się od wierszy łacińskich pisanych we Francji i dla Francuzów przez Włocha. Fortunat przybył do Tours w roku 568 jako młody poeta piszący po łacinie, aby złożyć dziękczynienie św. Marcinowi za szczęśliwy powrót do zdrowia. Odbywszy pielgrzymkę nie powrócił już do swej ojczyzny. Osiadł w okolicach Poitiers, gdzie był z początku intendentem żeńskiego klasztoru Św. Krzyża, potem zakonnikiem, a w końcu biskupem. Pisał z początku łacińskie wiersze okolicznościowe dla frankońskich księżniczek, ale ostatnie 20 lat swej twórczości poświęcił przede wszystkim liryce dedykowanej księżnej Radegondzie i jej krewnej Agnieszce. Agnieszka była przeoryszą klasztoru Św. Krzyża, a Radegonda - najpierw branką, a potem żoną króla Franków Clotaire'a I. Opuściła jednak jego dwór i przeniosła się na stałe do klasztoru, gdy mąż kazał zamordować jej młodego brata i gdy barbarzyńska i krwawa atmosfera na dworze stała się dla Radegondy już nie do zniesienia. Łacińska liryka Fortunata poświęcona Radegondzie i Agnieszce jest jakby zapowiedzią i prefiguracją tego erotycznego motywu, tej poetyckiej koncepcji erotycznej, która zapanuje i długo panować będzie nad całą twórczością liryczną, a także i nad powieścią poetycką we francuskim średniowieczu. Wiersze Fortunata wyrażają zachwyt miłosny i czułość pełną szacunku, owianą na pól mistycznym duchem. Stanowią wyraz swoistego kultu kobiety podobnego do kultu Matki Boskiej, bardzo w wiekach średnich rozpowszechnionego. Zawierają w sobie elementy nowej, bo chrześcijańskiej koncepcji erotyki, niepodobnej wcale do literackiego erotyzmu starożytnych, proponują nową postawę: opanowanie pragnienia zmysłowego przez silniejsze jeszcze pragnienie czystości. Są więc prefiguracją tego, co później nazwane zostanie amour courtois (miłość dwoma, dworska).

Była to koncepcja poetycka, o tyle tylko związana z rzeczywistością, że zakładająca między poetą i jego kobiecym ideałem typ związku analogiczny do tego, który pod przysięgą łączył pana i wasala. W tej koncepcji stworzonej przez prowansalskich trubadurów poeta zobowiązany był do kultu kobiety, do kultu na pół erotycznego, na pół mistycznego, a ona, dama, nazywana często mi dons (mon seigneur — mój pan), otaczać miała swego

12