12 (2)

56 2. MSP - meandry historii

rozprzestrzenianiu się na coraz to nowe sektory i w skali międzynarodowej. Kraje słabiej rozwinięte uzyskiwały dostęp do tych technologii znacznie szybciej niż było to w przeszłości z innymi nowoczesnymi rozwiązaniami (choć nie oznacza to równie szybkiej i efektywnej, jak w krajach wysoko rozwiniętych, absorpcji tych technologii). Niemniej jednak zakres skutków rozwoju ICT miał i ma charakter globalny. To m.in. tłumaczy powszechność odrodzenia sektora MSP w całym świecie.

Szczególnym przypadkiem wpływu postępu technicznego jest przemysł przetwórczy, będący bastionem wielkich firm i korzyści skali. Tu, jak sugeruje wielu specjalistów (np. B. Carlsson, M.A. Carree, Z. Acs), najwcześniej pojawiły się sygnały nowych trendów w rozwoju technologii. Związane to było z zastosowaniem numerycznie sterowanych maszyn i urządzeń już w początkach dekady lat pięćdziesiątych ubiegłego wieku w Stanach Zjednoczonych⁴³. Rozpoczął się wówczas proces stopniowego zastępowania urządzeń mechanicznych przez elektroniczne. Numerycznie sterowane automaty nadawały się do wytwarzania krótkich serii i mogły poprzez zmiany oprogramowania być wykorzystywane przy operacjach, przy których nie było opłacalne posługiwanie się maszynami sterowanymi mechanicznie⁴⁴. Automatyzacja nie była już możliwa i ekonomicznie sensowna wyłącznie przy produkcji masowej. „Dzień czarnych samochodów i białych lodówek już minął. Dzisiejsza gra to dywersyfikacja i szybka odpowiedź na zmieniające się potrzeby rynku”⁴⁵.

Wszystko to nie prowadziło do zaniknięcia korzyści skali. Wielkie przedsiębiorstwa wciąż szybciej niż małe wdrażają nowe technologie. Są to technologie silnie pracoosz-czędne. W rezultacie DP wyprzedzają MSP pod względem dynamiki wydajności pracy⁴⁶ i ograniczają zatrudnienie⁴⁷. Przemysł przetwórczy jest tego najbardziej spektakularnym przykładem. Jego udział w zatrudnieniu ogółem zdecydowanie obniżył się w okresie ostatnich kilkudziesięciu lat - głównie w wyniku redukcji miejsc pracy w wielkich korporacjach. Dla zaspokojenia rosnącego, w rezultacie wzrostu dochodów, popytu wystarcza wzrost podaży spowodowany wzrostem wydajności pracy. Wzrost zatrudnienia nie jest, w tym sektorze, potrzebny.

Poza tym, dążenie do poprawy efektywności ekonomicznej skłoniło wielkie przedsiębiorstwa do redukcji ich rozmiarów. Chcąc wyzwolić przedsiębiorczość (intraprzed-siębiorczość) swoich pracowników musiały zdecentralizować i odbiurokratyzować swoje struktury. Przyjmowało to najróżniejsze postaci. Od decentralizacji decyzji w ramach nadal zhierarchizowanych struktur, poprzez podział firmy na samodzielne zakłady (jednostki, centra zysku itp.) w ramach tej samej własności, do wyzbywania się pewnych rodzajów działalności⁴⁸. Z punktu widzenia zmian populacji firm, właśnie te ostatnie działania są najważniejsze. „Odchudzanie” DP poprzez subcontracting, franchising, outsourcing, wydzielanie tzw. firm odpryskowych (spin-offs) oznaczało pojawianie się na

⁴³    Pierwszy raz sterowane numerycznie maszyny zostały wykorzystane komercyjnie w 1952 roku. Przed 1958 rokiem skonstruowano wielofunkcyjną automatyczną obrabiarkę sterowaną w ten sposób [B. Carlsson. 1984].

⁴⁴    B. Carlsson [1984|; |1996|.

⁴⁵    American Machinist, Melalworking yesterday and lomorrow, „American Machinist”, nr 121, 100^lh anniversary issue, 1977, cyt. za: B. Carlsson [1984].

⁴⁶    Patrz rozdz. 3.

⁴⁷    Patrz rozdz. 4.

⁴⁸    G. Loveman, W. Scngcnberger [1990]; M. Carree [2001].