14 (3)

48 2. MSP - meandry historii

jest to przecież konstrukcja uzasadniająca pożytki „małości”¹⁸. Wręcz przeciwnie, wynika z niej, że jeżeli ktoś zdobędzie kontrolę nad rynkiem, osiągnie większe niż inni korzyści.

Dominację wielkich monopoli dostrzegał K. Marks, widząc w niej jeden z symptomów rozwoju, a jednoczenie sygnał degenerowania się kapitalizmu. Małe firmy mogły, jego zdaniem, pozostać jedynie tam, gdzie wielki przemysł nie był zainteresowany wejściem¹⁹. Co ciekawe, mimo krytycznego podejścia K. Marksa (a potem jeszcze bardziej krytycznego - W. Lenina) do dużych przedsiębiorstw, marksiści traktowali je jako jedyne sensowne rozwiązanie w ramach gospodarki centralnie planowanej. Wierzyli w ekonomię skali mocniej niż tzw. „ekonomiści burżuazyjni”. J. Kornai, wybitny ekonomista węgierski, pisał o powszechnym przeświadczeniu, że wielkie podmioty produkcyjne uważano za najbardziej efektywne z punktu widzenia procesu przetwarzania zasobów. W konsekwencji wszelkie odstępstwa od masowej produkcji traktowane były jako prowadzące do marnotrawstwa społecznych środków²⁰.

J. Schumpeter, uważany słusznie za prekursora nowoczesnej koncepcji przedsiębiorczości, podkreśla! kluczową dla rozwoju gospodarki rolę przedsiębiorców i MSP. Obserwując trend ku wzrostowi wielkości firm i ich biurokratyzacji, dostrzega! w tym zagrożenie dla kapitalizmu w ogóle. Był pesymistą co do tego, czy trend ów będzie można wyhamować.

Reprezentujący, podobnie jak J. Schumpeter, c/ua^i-intytucjonalizm współczesny ekonomista amerykański J.K. Galbraith wskazywał na przewagę wielkich korporacji nad małymi pod każdym względem: efektywności, postępu technicznego, bezpieczeństwa pracy i zarobków²¹.

„Rewolucja kcynesowska”, która polegała na zakwestionowaniu sprawności wolnego rynku i zwróciła uwagę na konieczność ingerencji państwa w sferę gospodarczą, nie różniła się pod względem stosunku do MSP od ekonomii neoklasycznej. Właściwie keynesiści milcząco zakładali, że tylko duże firmy mają znaczenie i to one mają wpływ na zjawiska i procesy makroekonomiczne. Tak więc przeciwstawne sobie koncepcje teoretyczne, każda z innych powodów, ignorowały problem mniejszych jednostek gospodarczych.

E.F. Schumacher - pierwszy, który „odważył się” na początku lat siedemdziesiątych XX wieku zwrócić uwagę na znaczenie MSP dla ówczesnej gospodarki - pisał: „...teoria, w duchu której zostałem wychowany - teoria ekonomii skali - głosiła, że gałęzie przemysłu i przedsiębiorstwa, podobnie jak narody, charakteryzują się niepohamowanym dążeniem do ekspansji, a tempo tego procesu dyktowane jest przez nowoczesne technologie”²².

E. Polityka gospodarcza

Teoria wywierała pewien wpływ na rozwój koncepcji organizacji produkcji i zarządzania, ale znacznie większy poprzez kształtowanie koncepcji politycznych. Ekonomia klasyczna i neoklasyczna, stanowiące trzon głównego nurtu myśli ekonomicznej aż do lat

¹⁸ G. Hall [1995] s. 2.

¹⁹ Re-emergence... 11990] s. 2.

²⁰ J. Kornai [1990J.

²¹ J.K. Galbraith [19561.

²² E.F. Schumacher [1973] s. 78.