10 (7)

44 2. MSP - meandry historii

podzielone było wytwarzanie danego produktu, tym więcej ludzi musiało i mogło pracować w fabryce.

Ważnym elementem tych zmian było wprowadzenie w produkcji broni w Stanach Zjednoczonych na początku XIX stulecia systemu części wymiennych. Standardowe części mogły być wykorzystane do montażu różnych modeli. Poprawiło to wykorzystanie materiałów, zwiększyło elastyczność produkcji, obniżyło koszty. Ale aby te efekty osiągnąć (żeby opłacało się takie rozwiązania stosować), trzeba było dużo produkować. System fordowski, który pojawił się ponad sto lat później (1913), był prostą konsekwencją tamtego starego rozwiązania. Technologia i organizacja napędzały się nawzajem w jednym kierunku: wzrostu przeciętnych rozmiarów jednostki produkcyjnej.

Im większe były rozmiary tych jednostek, tym bardziej skomplikowane stawały się ich struktury organizacyjne. Kierowanie nimi przez jednego człowieka było coraz trudniejsze. Wymagało coraz większych i szerszych kompetencji. Podobnie, jak w bezpośredniej produkcji, podział pracy pojawia! się także w zakresie zarządzania. Struktury rozbudowywane były w górę, stawały się coraz bardziej hierarchiczne. „Hierarchia ta wprowadzała liczne formalne zarządzenia regulujące zachowanie poszczególnych członków organizacji. Zasady naukowego zarządzania, wyłożone przez inżyniera-mechanika nazwiskiem Frederick Winslow Taylor i wcielone w życie przez Forda, zawierały implicite założenie, że w inteligencji kierowniczej działa prawo ekonomii skali i że organizacją można lepiej zarządzać wtedy, kiedy ta inteligencja zostaje oddzielona od robotników i tworzy bialokolnierzykową hierarchię zarządzania, a nie wówczas, gdy jest rozłożona równomiernie w obrębie całej organizacji”¹.

Rosnące rozmiary przedsiębiorstw zmieniały także relacje pomiędzy własnością i władzą. Do połowy XIX wieku w gospodarkach krajów najbardziej, wówczas, rozwiniętych dominowała własność jednoosobowa bądź (znacznie rzadziej) najprostsze formy spółek osobowych. Właściciel czerpał środki na swą działalność z własnych oszczędności, zatrzymanych zysków lub prywatnych pożyczek od krewnych i znajomych. Sam finansował działalność i sam zarządzał przedsiębiorstwem. Był więc typowym przedsiębiorcą - wykładającym własne pieniądze i ponoszącym pełne ryzyko².

W drugiej połowie XIX wieku zdobywanie dominującej pozycji przez przemysł wytwarzający środki produkcji, czyli przemysł ciężki, wiązało się z coraz szerszą obecnością spółek z ograniczoną odpowiedzialnością i akcyjnych. Dotychczasowe źródła finansowania okazywały się niewystarczające i trzeba było poszukiwać nowych. Spółki kapitałowe były jednym z rozwiązań tego problemu. Stwarzały możliwości wciągnięcia do gospodarczego obiegu rosnących oszczędności klasy średniej, bez konieczności dzielenia się władzą z drobnymi udziałowcami.

Jednocześnie powoli - stopniowo, ale wyraźnie - zaczęła maleć rola indywidualnego przedsiębiorcy. Na scenę zaczął wkraczać menedżer - pracownik najemny o wysokich kwalifikacjach w zakresie zarządzania.

F. Fukuyama [2000] s. 191.

Patrz np. B. Piasecki (1997]; Fr. Bławat [2003].