12 (5)

46 2. MSP - meandry historii

konieczny i wyróżniający związane z organizaqami działającymi na wielką skalę.” oraz „Działalność gospodarcza jest prowadzona przez przedsiębiorstwa wielkiej skali, co wymaga wielostronnej koordynacji menedżerów i ich podwładnych”¹³.

J.-J. Servan-Schreiber w swej słynnej książce Amerykańskie wyzwanie¹⁴ wzywał do tworzenia w Europie wielkich organizacji gospodarczych, mogących przeciwstawić się dominacji amerykańskich gigantów. Dostrzega! w nich jedyną szansę dorównania tym ostatnim pod względem dynamizmu i innowacyjności.

Krótko podsumowując - przez prawie dwa stulecia postęp techniczny, zmiany organizacji produkcji, rozwój metod zarządzania i wreszcie zmiany zachodzące w relacji wlasność/wladza sprzyjały w sposób zdecydowany i niekwestionowany rozwojowi dużych organizmów gospodarczych. To one mogły w pełni korzystać z tych przemian, umacniając swą przewagę nad firmami mniejszymi. Na dodatek - wszyscy byli przekonani o słuszności i trwałości takiego podejścia.

B. Czynniki popytowe związane z masowością i homogenicznością potrzeb odbiorców

Produkcja masowa ma sens jedynie wtedy, gdy istnieje masowy popyt. Ten zaś pojawia się, gdy odpowiednio duża liczba potencjalnych nabywców otrzymuje odpowiednio wysokie dochody. Rozmiary potencjalnego popytu w pierwszym okresie rozwoju kapitalizmu były ogromne. Ogromna większość społeczeństw cierpiała, w tamtych czasach, z powodu niezaspokojonych podstawowych potrzeb. Ale efektywny popyt, z powodu bardzo ograniczonych ich dochodów, byl bardzo niski. W miarę rozwoju pracy najemnej dochody te rosły. Z drugiej strony, na skutek wzrostu wydajności pracy, malały relatywne ceny wielu towarów. Potrzeby były mało zróżnicowane, ich zaspokojenie nie wymagało dostarczania zbyt skomplikowanych i o wysokiej jakości produktów. To stwarzało, przez bardzo długi okres, sprzyjające warunki dla rozwoju produkcji masowej. Dwie strony rynku działały w tym samym kierunku.

C. Czynniki związane z rynkiem/konkurencją

Masowy, homogeniczny popyt zaspokajany przez masową produkcję standardowych towarów wyznacza płaszczyzny walki konkurencyjnej i sposoby zdobywania przewagi nad rynkowymi rywalami. Najważniejszą płaszczyzną była ekspansja rynkowa. Rozszerzanie rynków zbytu na wciąż nowe grupy klientów, pojawiające się wraz ze wzrostem dochodów, oraz na nowe, w sensie przestrzennym, rynki nie zajęte dotychczas przez nikogo. Możliwości ekspansji rynkowej było przez cały wiek XIX i pierwsze trzydzieści lat następnego stulecia bardzo wiele. Pierwszym niepokojącym sygnałem był Wielki Kryzys (1929-1933), który postawił ogromną barierę zbytu przed wszystkimi producentami. Do jego wybuchu nie było wątpliwości, że przewagę nad konkurentami należy zdobywać poprzez zwiększanie produkcji, rozszerzanie populacji odbiorców i obniżanie kosztów wytwarzania. Te sposoby zdobywania przewagi są dostępne dużym i bardzo dużym

¹³ Kerr, Dunlop, Harbison, Mycrs, Industrialism and industrial man. The problems oflabor and management in economic growth. Harvard Univcrsity Press, Cambridge. MA, 1960, cyt. za: Re-emergence..., [1990] s. 1.

¹⁴ J.-J. Schreibcr, American Challenge, Hamish Hamilton, London 1968.