DSC02365 (8)

WIZJA rKUDA

gliwie: „-Boże, bądź miłości w...Boże, bądź miłościw... - szeptał ksiądz pasując się _z nagabaniami szatana” (P X, 284).

Tyle. Nie wiadomo, jak skończyła się jego walka z szatanem. Prus wysoko cenił nie tyle jej wynik, ile sam jej fakt. Dlatego w stosunku do batalii księdza zapisał, co następuje:

Bil się w piersi i wątpił o swoim zbawieniu zapominając, że miłosierny Ojciec nie rachuje ani liczby rautów ani wypitych butelek, lecz te ciężkie walki, jakie stacza ze sobą ludzkie serce (P X, 278).

To, cojojnie i jemu podobnym prostaczkom przyszło bez trudu, od „eleganckiego księdza” wymagało wiele wysiłku i samozaparcia.

Miłosierdzie Boże jest trudne w naśladowaniu. Prus w Placówce zdaje się mówić, że w świecie ludzkim miłosiernym się raczej bywa, niż jest. Jeśli się jest, to dlatego, że działa się w ramach misji i ze szczególnym wsparciem. W języku teologii to wsparcie zwie się łaską.

0    nieprzeczuwalnym uczuciu. Co mówi o miłosierdziu Bożym niewielkie opowiadanie z roku 1899 zatytułowane Widzenie? Mówi rzeczy z dzieł Prusa już znane, ale

1    ukazuje nowe horyzonty. Ciekawe jest w nim to, że Prus nie tylko opisuje zagadkowe problemy z widzeniem głównego bohatera, lecz gra w tym tekście również z widzeniem, postrzeganiem czytelników-odbiorców¹³³. Zostały w nim przywołane dwie ewangeliczne idee, ale uwaga czytelników koncentruje się na tej, która została wyrażona ewangelicznym cytatem, czyli na nakazie miłości nieprzyjaciół. Idea druga pozostaje w ukryciu. Obydwie pozostają ze sobą w ścisłym związku.

Kim jest główny bohater? Doktor Czerski jest jednym z tych, którzy w młodości pozytywizmu opiewani byli jako parenetyczny postulat przyszłości. Selfmade man. człowiek pracowity, poważny, uczciwy, zamożny, bez zarzutu wypełniający swe obowiązki społeczne, zawodowe i rodzinne. Ponadto lekarz, mąż nauki, specjalis-

¹³ Wydaje się, że bardzo ciekawe rezultaty poznawcze mogłoby przynieść odczytanie Prusow-skich „widzeń", zwłaszcza tych, w których ewokowana jest problematyka religijna lub moralna, w kontekście tradycji obrazowania wizji religijnych w sztuce i literaturze nowożytnej. W twórczości autora Z żywotów świętych bez problemu wskazać można co najmniej parę nawiązań do ikonograficznych wyobrażeń chrześcijańskich współtowarzyszących procesom zmian w widzeniu rzeczywistości doczesnej i tej wykraczającej poza jej wymiar. Wiele ciekawych tropów interpretacyjnych podsuwa czytelnikom prozy Prusa lektura prac A. Kramiszewskiej: Visio religiosa w polskiej sztuce barokowej. Ze studiów nad ikonograjią religijną. Lublin 2003 lub Objawienie czy wizja? Obrazowanie wizji mistycznych - ich semiotyic w teologii i historii sztuki, „Zeszyty Naukowe KUL” 2000, nr 3-4, s. 19-38. Warto też uwzględnić chronologiczną bliskość romantycznej tradycji obrazowania widzeń, o czym traktuje bogata literatura przedmiotu (np. studia J. Tomkowskiego, A. Kowalczykowej, zbiory studiów: Mickiewicz. Sen i widzenie, pod red. Z. Majchrowskiego, W. Owczarskiego, Gdańsk 2000; Mickiewicz mistyczny, pod red. A. Fabianow-skiego, E. Hoffmann-Piotrowskiej, Warszawa 2005).