DSC01029

trasą 1 ośatecną zarazem z realistycznego puafcm widzenia. Jot tylko wyrażeniem dla treści, która sama w sobie Jest zwyczajna i banalna**. Przedział między planem wyrażania i planem treści ale jest w strukturach znakowych nieprzekraczalny: operacje artystyczne prowadzą do produkcji nowych sensów na bazie języka naturalnego.

Poznawczych właściwości literatury nie sposób oczywiście ograaioyć do jej stosunku do języka. Wtórne systemy znakowe funkcjonują na podstawie swoistych, im przynależnych modeli świata. Są one zmienne historycznie: Łatman wykazuje różnice między monolitycznym światopoglądem literackiego romantyzmu, jego ideologicznym przewartościowaniem w realizmie, który chciał znosić stylistyczne maniery w Imię prawdy rzeczywistości, a obrazem świata w dramatach Pirandella, gdzie rzeczywistość nieomal znika, staje się jak gdyby znakiem ukrytym za wielorakimi, wzajemnie znoszącymi się punktami widzenia. W badaniach semłotycarych okazuje się, że mowa potoczna może stanowić — tak jak elementy świata naturalnego — przedmiot artystycznego modelowania. Stosunek między rzeczywistością a literaturą w takich wypadkach znacznie się komplikuje: utwór modeluje bezpośrednio język naturalny, który sam stanowi prymar-ny system kategorii modelujący świat Nad tym pierwszym systemem nadbudowują się systemy wtórne, odtwarzające i modelujące, zawarte w mowie widzenie świata.

Prace Łotmana otwierają rozległe pole dla semiotyki jako teorii wszelkich systemów znakowych. Mimo że de Saussure wskazywał na istnienie innych niż język i niezależnych od niego systemów semiotycznych, badacze współcześni skłonni są widzieć początek i model pracy sensu w jednostkach tego pierwszego systemu. Przekonanie o wizechobecnośd języka skłoniło Rolanda Barthesa do rewizji Saussure'owskiej semlologii. W Systemie mody, pracy dotyczącej znakowych aspektów przedmiotów użytkowych, badacz napisał:

Syt moitj trzebi będzie odwrócić rotsamriol* de Sntian^,i i przyznać, że to sendologla Jsat ccąJdą językoznawstwa, Fu akcję naczelną taj pracy Jest cesaparować, ta w społeczeństwie takim Jak nasza, gdzie mity 1 rytuały przybierają formy racjonalna, to znaczy ostateczni# formy wypowiedzi, język kuł* fci jat ab tylko ipdalaa^ ale 1 podstawą**.

Barthes zajmuje się procesami tnasfoiMCji neamlrwgnłi na terenie współczesnej ideologii, a nie jak Łotaaan na terenie literatury. Obydwu badaczy łączy jednak przekonanie, że wszelka działalność kulturowa, nastawiona na oznaczanie rzeczywistości, jest wcześniej zdeterminowana przez model języka i te wobec tego przemiany sensu czy ttó produkcję aowyćb znaczeń należy wyjaśniać poprzez odniesienie do tego podstawowego systemu. Łotman przeanalizował procesy    związane

z transformacją planu treści w wyrażanie, z poetycką nadaną denotacji, z dialogiem .stylistycznych'' punktów widzenia Wszystkie te procesy prowadzą do spotęgowania poznawczych możliwości literatury. Barthes, na odwrót, skupia się na zagadnieniach ideologicznego utrwalania znaczeń językowych, na wykorzystania tego, co w języku jest znaczone przez sens narzucony w propagandzie 1 kulturze masowej. Obydwaj badacze zajmują się tym samym procesem sesnkrtycznym, który krótko opisał Lśri-Straasi: „_w toku nieprzerwanej rekonstrukcji z użyciem tych samych materiałów do roli środków powoływane są dawne cele: to, co znaczone, zmienia się w to, co znaczące, i od wrotnie"**.

Opisując funkcjonowanie współczesnego mitu Barthes posłużył się kategoriami denotacji i konotacji zaczerpniętymi z gios-semantyki Hjcłmsleea, [Denotacia jtest stosunkiem, jaki zachodzi między treścią znaku a jego zalnesmunS' języku naturalnym. Określa sposób użycia tego znaku. Z procesem konotacji mamy do czynienia wtedy, kiedy znak (jedność znaczącego i znaczonego, formy i znaczenia) staje się nowym znaczącymi połączony z nowym znaczonym tworzy inną jednostkę, znak wyższego poziomu, albo — wyższego systemu znaczeniowego*', W micie współczesnym punktem wyjścia jest znak językowy, posiadający utrwaloną w zwyczaju społecznym denotację. Może być nim pojedyncze słowo, większa wypowiedź, ale także obraz mający swój odpowiednik pojęciowy. Proces konotacji jest procesem mitologizacji: stare znaczenie staje się znaczącym, nośnikiem nowego śefisu, stary znak, istniejący przedtem jako autonomiczna jednostka językowa, staje się jut tylko jedną z części innej całości. Nowy sens ma charakter mitologiczny i ideologiczny urt-zera: pod powłoką starych, dobrze znanych znaków, które tu tłu*

251