DSC02545 (4)

szcaególnie doniosły. Byron wprowadził do swoich poematów buntowniczych bohaterów, których obdarzył ponadto cechami niezwykłości i Ujemniczości. Walter Scott — uważany za twórcę nowego gatunku literackiego, powieści poetyckiej przedstawiał niezwykłe wydarzenia na tle barwnie odma-Jowanej przeszłości historycznej Szkocji. Duża również sławą cieszyły się od końca XVIII wieku PieśnifOsjana angielskiego poety Macphersona. Autor podając je jako utwory barda celtyckiego z II wieku naszej ery starał się odtworzyć poetycki świat dawnych czasów.

Nowe treści i nowe formy poetyckie powoli przenikały do literatury polskiej. Objawiły się one dopiero w całej pełni :-w Balladach i romansach Mickiewicza, wydanych w r. 1822. Poeta nawiązywał w nich do tradycji ludowej, pokazywał świat fantastycznych zjawisk, wydobywał na plan pierwszy zagadnienia moralne ze szczególnym uwzględnieniem złożonego charakteru uczuć ludzkich.

Poezja romantyczna wniosła do literatury nowe wartości. Ożywiła przeszłość historyczną, celując w przedstawianiu obrazów średniowiecza, uwydatniła znaczenie tradycji ludowej, powołała do życia nowych bohaterów obdarzonych wybitnymi cechami indywidualnymi, nasyciła literaturę liryzmem i dramatyzmem.

tle rozwijającego się w Polsce romantyzmu Grażyna interesuje nas jako poemat powstały w dobie wielkiego fermentu ideowo-artystycznego, jako wyraz doniosłego przełomu, dokonjwającego się w kulturze literackiej w początkacn XIX wiekuj

Tytuł poematu brzmiał pierwotnie: Korybut, książę Nowo* gródka, a jak wynika z analizy rękopisu, i rzecz sama różniła się początkowo od ostatecznej redakcji. Akcja rozwijała się wcześniej, a bohaterka nosiła imię Karyny. W zmienionej później przez autora wersji głównym bohaterem poematu staje się Grażyna, zaś książę Korybut ustępuje miejsca Lita worowL

Fakty historyczne pomieszały się z reminiscencjami literackimi. W fabule Grażyny bowiem można łatwo odnaleźć ślady bogatych lektur poety. Gniew Litawora i jego skutki nasuwają wyraźne analogie z gniewem Achillesa i jego na-

stępstwami w Iliadzie Homera. Grażyna w zbroi Litaworn idąca na bój z Krzyżakami przypomina Patroklesa,, który w Achillesowskiej zbroi wyruszył na Trojan i padł z ręki Hektora. * Postać Grażyny porównywano z bohaterką Jerozolimy wyzwolonej Tassa, Kłeryndą, kobietą-rycerzem, a w odprawieniu posłów krzyżackich i jego skutkach widziano analogię do Odprawy posłów greckich, gdzie podobnie jak w Graźyniejjprzeciwstawienie motywów osobistych dobru publicznemu stanowi jeden z tematów głównych!"*) Wszystkie te niewątpliwie słuszne analogie (które można by jeszcze mnożyć) są potwierdzeniem faktu, że utwór literacki jest zjawiskiem bardzo złożonym, na które oddziałyje cały szereg czynników, że wymienię chociażby takie, jak{wpływ tradycji historycznych 1 literackich. Najważniejsze jest jednak to, że Grażyna okazała się na gruncie polskim utworem całkowicie nowym, niepodobnym do żadnego poematu wcześniejszego, że była wyrazem nowych tendencji ideowych i politycznych ^stanowiła zarazem duże osiągnięcie artystycznej ⁵oemat opowiada o bohaterstwie kobiety, która oddaje kwoje życie w ofierze, aby nie dopuścić do zdrady ojczyzny. Naczelną cechą Grażyny jest jej gorący patriotyzm. Nie może ona znieść myśli, że mąż jej, książę Litawor, powodowany własną ambicją, przekłada względy osobiste ponad sprawy publiczne i szuka paktu z odwiecznym wrogiem Litwy — z Krzyżakami. Grażyna nie przeżywa wątpliwości i wahań. Tej decyzja wyrasta z głębokiego przekonania o słuszności sprawy, której hie można przecivvstawic^~posłuśzeństwu'[?źy 'nawet miłości do męża. Ta jednoznaczna postawa moralna Gra?jjp.v~, .jej" mezłorriność w postępowaniu i śmierć poniesiona w walce" posiada wyraźny i jasny sens {deowy» jDÓha-terskię_stanowisko Grażyny! zdecydowanie wyklucza możliwości. Jconszachtów JT paktów z wrogieni ojczyzny, choćby podyktowane., one były względami politycznym^ Jej śmierć w walce z Krzyżakami to jakby wyzwanie rzucone tyin' .

¹ Por. I. Chrzanowski: Z epoki• romantyzmu, Studia i szkice, Kraków, nakł. księgarni J. Czernickiego, b.r. s. 196—200.

⁴ Por. Br. _# Chlebowski: Pisma, Warszawa 1912, t. I, s. 184. H. Życzyński, wstęp. A. Mickiewicz. Grażyna. Biblioteka Narodowa, Seria I, nr 74, wydanie czwarte, s. X.

7