PROCESY INFLACYJNE WE WSPÓA
CZESNYCH
GOSPODARKACH
Praca dyplomowa
2010
Spis treści
Wstęp ............................................................................................................3
Rozdział I: Istota procesu inflacji..............................................................4
1.1 Pojęcie inflacji.......................................................................................................4
1.2 Mierniki inflacji.....................................................................................................5
1.3 Rodzaje inflacji......................................................................................................7
1.4 Społeczno- ekonomiczne następstwa inflacji ......................................................9
1.5 Wpływ inflacji na oszczędzanie i inwestycje w długim okresie czasu ............12
1.6 Pojęcia związane z inflacją .................................................................................13
Rozdział II: Teorie inflacji .......................................................................15
2.1 Przyczyny inflacji ...............................................................................................15
2.2 Teoria monetarna................................................................................................16
2.3 Teoria popytowa..................................................................................................18
2.4 Teoria kosztowa...................................................................................................21
2.5 Deficyt budżetowy, jako przyczyna inflacji ......................................................23
Rozdział III: Inflacja na tle innych procesów gospodarczych..............25
3.1 Wpływ inflacji na stopy procentowe..................................................................25
3.2 Inflacja, a bezrobocie ..........................................................................................26
3.3 Prognozowanie inflacji........................................................................................30
3.4 Inflacja zerowa i deflacja....................................................................................32
Zakończenie ...............................................................................................36
Bibliografia.................................................................................................37
Spis tabel i ilustracji..................................................................................39
2
Wstęp
Inflacja jest przedmiotem dyskusji zarówno wśród ekonomistów, jak i
polityków. Budzi wiele wątpliwości oraz sporów zarówno wśród jednych, jak i drugich.
Pojawiają się one już w momencie definiowania tego zjawiska i osiągają punkt
kulminacyjny na etapie kształtowania polityki antyinflacyjnej. Przez jednych, inflacja
traktowana jest, jako najgroz
niejsza choroba współczesnych gospodarek, z którą należy
walczyć na wszystkich frontach. Inni z kolei, uważają ją za zło konieczne. Przedmiotem
polemiki są również przyczyny powstawania procesów inflacyjnych. Podczas gdy część
ekonomistów upatruje ich tylko i wyłącznie w błędnej polityce pieniężnej
poszczególnych krajów, inni wskazują na czynniki trzecie, na które rządy czy banki
centralne nie mają bezpośrednio wpływu. Niewątpliwie inflacja jest zjawiskiem bardzo
złożonym, a zrozumienie jej ma kluczowe znaczenie dla rozwoju współczesnych
gospodarek. To właściwie podejście do inflacji determinuje rodzaj polityki pieniężnej, a
obniżanie inflacji jest głównym celem wielu banków centralnych (w tym Narodowego
Banku Polskiego). Celem mojej pracy jest przedstawienie tego zjawiska w możliwie
obiektywny i kompleksowy sposób, z uwzględnieniem dorobku naukowego nurtów
ekonomicznych, które zdobyły największą popularność.
Praca składa się z trzech rozdziałów. W pierwszym z nich przedstawiłem istotę
procesu inflacji. Wskazałem na różnorodność klasyfikacji tego zjawiska oraz
wątpliwości wynikające na etapie jego definiowania. Opisałem skutki inflacji oraz
pojęcia bezpośrednio z nią związane. Uwzględniłem także różne sposoby pomiaru
wielkości procesów inflacyjnych. Drugi rozdział poświęcony jest w całości przyczynom
inflacji. Przedstawiłem trzy teorie cieszące się największą popularnością wśród
ekonomistów (teorię monetarną, popytową oraz kosztową) oraz związek między
deficytem budżetowym, a wzrostem ogólnego poziomu cen. Trzeci rozdział ukazuje
inflację na tle innych procesów gospodarczych, takich jak bezrobocie czy wysokość
stóp procentowych oraz sposoby jej prognozowania. Ostatni podrozdział poświęciłem
procesowi odwrotnemu do inflacji (deflacji) oraz inflacji zerowej.
3
Rozdział I: Istota procesu inflacji
1.1 Pojęcie inflacji
Inflacja jest pojęciem budzącym wiele obaw oraz kontrowersji. Samo słowo
pochodzi z języka łacińskiego inflatio, oznaczającego wydęcie, puchnięcie, zwiększenie
objętości. Wątpliwości pojawiają się już na etapie definiowania tego zjawiska w sferze
ekonomicznej. W drugiej połowie XIX wieku, inflacją nazywano zwiększenie cen
towarów, spowodowane wzrostem ilości pieniądza w obiegu1. Tak wyrażona
definicja, bezpośrednio powiązana ze zmianą ilości pieniędzy na rynku, ma równie
wielu zwolenników, jak i przeciwników. Część ekonomistów nie zgadza się z
jednoznacznie sformułowaną przyczyną inflacji, zarzucając jej nadmierne uogólnienie.
Dlatego, obecnie pojęcie to stosuje się po prostu do określenia procesu ogólnego
wzrostu cen. Takie ujęcie, wskazuje na dwie cechy:
" Inflacja jest procesem (tzn. musi mieć charakter trwały). Skokowa zmiana cen, nie
będzie uznawana za inflację w ujęciu tej definicji.
" Oznacza wzrost ogólnego poziomu cen (zmiana musi dotyczyć tzw.  koszyka
dóbr ). Zmiana ceny jednego towaru, czy też cen w jednym sektorze
asortymentowym nie będzie uznawana za inflację w ujęciu tej definicji.
Warto zauważyć, że jest to definicja bardzo powierzchowna, utożsamiająca inflację ze
zmianą poziomu cen2. Całkowicie pomija przyczyny jej powstawania, a także nie bierze
pod uwagę wpływu państwa na kształtowanie cen, co miało miejsce przede wszystkim
w gospodarkach socjalistycznych. Nie wspomina również o aspektach społecznych
czy kwestiach zmiany jakości dóbr, które mogą być bezpośrednio związane ze zmianą
wartości, ani o możliwości występowania cyklicznych trendów.
Wobec powyższego, niektórzy ekonomiści proponują, żeby w ogóle nie
utożsamiać pojęcia inflacji ze wzrostem cen. Według amerykańskiego ekonomisty
Henrego Hazlitta, inflacja jest3 to wzrost podaży pieniądza oraz kredytu, a wzrost cen
jest tylko tego skutkiem. Uważa on, iż definiowanie inflacji w inny sposób jest jedynie
1
T. Grabowski, Podstawy teorii ekonomii, wyd. Adam Marszałek, Toruń 2000, str. 228.
2
M. Belka, Inflacja polityka antyinflacyjna we współczesnym kapitalizmie (z teorii anglo-
amerykańskiej), Uniwersytet A
ódzki 1985, str. 6-7.
3
H. Hazlitt, Inflacja wróg publiczny nr 1, wyd. Fijorr Publishing Company, Warszawa 2007, str. 22- 25.
4
odwróceniem uwagi od problemu nadmiernej podaży pieniądza, próbą przerzucenia
odpowiedzialności państwa z tytułu prowadzonej polityki pieniężnej na czynniki
trzecie, na które nie ma wpływu.
1.2 Mierniki inflacji
Jakkolwiekby nie definiować inflacji, jej przejawem zazwyczaj jest wzrost cen
towarów. Zjawisko to jest istotne nie tylko dla ekonomistów, ale i przeciętnych
obywateli. Jeżeli pieniądz traci na wartości, tj. za taką samą kwotę możemy nabyć coraz
mniej dóbr, to zarówno konsumenci jak i producenci będą brać pod uwagę wysokość
inflacji przy podejmowaniu decyzji- zwłaszcza, jeżeli kształtuje się ona na stosunkowo
wysokim poziomie lub oczekuje się gwałtownych zmian w najbliższym okresie.
Aby obliczyć zmianę ceny danego towaru, wystarczy porównać jego ekwiwalent
pieniężny w danym okresie czasu. Nie ma jednak takiej możliwości w przypadku
pieniądza. Można by wprawdzie porównać zmianę wartości wyrażoną w innej walucie
(np. złotówki w dolarach) ale nie byłoby to zbyt efektywne, jako że procesy inflacyjne
dotykają każdej z gospodarek i każdej z walut w innym stopniu. Dlatego, obecnie
inflację najczęściej mierzy się, jako zmianę wydatków, które trzeba ponieść na zakup
zestawu dóbr wchodzących w skład tzw. koszyka4. Mimo, że inflacja to wzrost
ogólnego poziomu cen, to nie ma oczywiście możliwości uwzględnienia wszystkich
dóbr i usług występujących w gospodarce, gdyż byłoby to fizycznie niemożliwe. Skład
koszyka zależy od tego, z czyjego punktu widzenia będzie prowadzona analiza (np.
konsumenta, producenta, sprzedawcy, hurtownika, całej gospodarki).
Najbardziej powszechnie wykorzystuje siÄ™ wskaz
nik cen konsumpcyjnych, do
którego obliczenia5 używa się tzw. reprezentantów towarów i usług konsumpcyjnych
(żywność, odzież, transport, opieka lekarska itd.). Jako, że nie można założyć, że każdy
towar ma identyczne znaczenie, stosuje się system, który odzwierciedla wagę dobra lub
usługi w strukturze konsumpcji. Aby więc obliczyć wskaz
nik, najpierw należy obliczyć
4
E. Kwiatkowski, Podstawy ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002, str. 558.
5
Główny Urząd Statystyczny [on-line], Zharmonizowane wskaz
niki cen konsumpcyjnych (HICP),
Warszawa [dostęp 30.11.2009]. Dostępny: http://www.stat.gov.pl/gus/5840_5582_PLK_HTML.htm.
5
udział poszczególnych dóbr w ogólnych wydatkach w danym okresie, a następnie je
zsumować:
n
ëÅ‚ öÅ‚
ci1
WSK = *ui0 *100÷Å‚
c "ìÅ‚
ci0
i=1
íÅ‚ Å‚Å‚
WSKc  wskaz
nik cen
ci0  cena dobra i w okresie t0
ci1  cena dobra i w okresie t1
ui0  waga dobra i w okresie t0 (najczęściej udział dobra w wydatkach ogółem)
n  liczba dóbr
Tak obliczony wskaz
nik odpowiada na pytanie, jaki procent poziomu cen z okresu t0
stanowiÄ… ceny z okresu t16.
Poza wskaz
nikiem cen konsumpcyjnych, zastosowanie mają także takie
metody, jak wskaz
nik cen hurtowych oraz delator produktu narodowego brutto.
Wskaz
nik cen hurtowych (wskaz
nik cen zbytu) wykorzystuje siÄ™ do pomiaru poziomu
cen w momencie pierwszej sprzedaży. Korektor PNB (delator PNB) jest natomiast
przydatny do mierzenia stopy inflacji w gospodarce narodowej, jako że zawiera
wszystkie dobra i usługi wchodzące w skład PNB, a nie tylko ceny dóbr
konsumpcyjnych7. Delator PNB oblicza siÄ™ dzielÄ…c PNB nominalny przez PNB realny:
PNB nominalny
deflator PNB =
PNB realny
Powyższe wskaz
niki (wskaz
nik cen konsumpcyjnych oraz wskaz
nik cen
hurtowych) są bardzo często wykorzystywane do pomiaru inflacji. Warto jednak
zwrócić uwagę, że posiadają one również wady. Polegają one przede wszystkim na
tym, że do obliczenia wskaz
ników używa się stałych wag cen dóbr. Jednakże, w danym
okresie bieżące ceny mogą ulegać znacznym wahaniom, co doprowadzi do zawyżenia
lub zaniżenia wskaz
nika cen. Ponadto, mogą wystąpić zmiany w strukturze
zakupów, które spowodują zmiany wag. Wreszcie, wskaz
niki całkowicie pomijają
aspekt zmiany jakości dóbr, które mogą być bezpośrednią przyczyną wzrostu cen.
Przyjmuje się, że wraz z upływem czasu towary i usługi są takiej samej jakości, co
6
E. Kwiatkowski, Podstawy ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002, str. 558- 559.
7
T. Grabowski, Podstawy teorii ekonomii, wyd. Adam Marszałek, Toruń 200, str. 228-229.
6
zazwyczaj nie jest adekwatne do rzeczywistości. W rezultacie, może to skutkować
zawyżeniem wskaz
ników inflacyjnych.
1.3 Rodzaje inflacji
W literaturze można spotkać wiele różnych podziałów inflacji. Najczęściej
dzieli się ją ze względu na kryterium intensywności, przyczynę powstania, czas trwania,
możliwość wpływu na przebieg oraz formę.
1) Kryterium intensywności8
" Inflacja pełzająca- rodzaj inflacji, który ma najbardziej łagodny przebieg. Bardzo
często występuje w krajach wysoko rozwiniętych i zwykle nie stanowi problemu.
Jej wpływ na proces produkcji, relacje cenowe, konsumpcję oraz proces
redystrybucji jest znikomy. Nie powoduje także żadnych poważnych skutków
społecznych. Nie jest przyczyną ucieczki od pieniądza, ani nie oddziałuje
negatywnie na motywację pracowników. Poziom inflacji w ciągu roku kształtuje
się na poziomie kilku procent (3-5%). Tego typu inflacja jest też określana, jako
inflacja powolna, łagodna, trwała, przytłumiona lub chroniczna.
" Inflacja krocząca- jest nieco wyższa niż inflacja pełzająca i może mieć negatywne
skutki, choć nie musi. Można mówić o inflacji kroczącej, gdy jej poziom waha się
od 5% do 10%. Niektóre podmioty gospodarcze będą brać pod uwagę poziom
inflacji w podejmowaniu decyzji, co paradoksalnie może dodatkowo nasilić jej
efekt. Inflacja w tej fazie jest niestabilna, więc istnieje prawdopodobieństwo, że
wymknie się spod kontroli i przejdzie do następnego stadium. Tego typu inflacja
jest też określana, jako inflacja kłusująca, biegnąca, stąpająca i ciągniona.
" Inflacja galopujÄ…ca- bardzo niekorzystna dla gospodarki i systemu finansowego.
Wskaz
nik inflacji sięga kilkudziesięciu procent w skali roku. Podmioty
gospodarcze unikają posiadania pieniędzy i dążą do wymienienia ich jak
najszybciej na towary. Inwestorzy nie będą skłonni do podejmowania decyzji
długofalowych, w związku z niemożliwą do przewidzenia sytuacją gospodarczą.
Tego typu inflacja wpływa niekorzystnie na wszystkie mechanizmy gospodarki, a
to, w jakim stopniu, zależy od jej wysokości.
8
S. Owsiak, Podstawy nauki finansów, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2002, str. 194-
195.
7
" Hiperinflacja- jest to skrajna forma wzrostu cen (wskaz
nik na poziomie nawet
kilkudziesięciu tysięcy procent). Prowadzi do całkowitego załamania systemu
gospodarczego, czemu zwykle towarzyszy ogromny deficyt budżetowy. Wymiana
towarowo- pieniężna praktycznie nie istnieje. Krzysztof Habich przytacza9
absurdalny dowcip z okresu wielkiej inflacji międzywojennej o
obywatelu, któremu wypadł banknot stuzłotowy przez okno, a gdy go odnalazł to
była już tylko złotówka.
Należy zwrócić uwagę, że wymienione progi procentowe nie są sztywno ustalone, lecz
mają jedynie charakter orientacyjny. Poszczególne publikacje mogą określać je trochę
inaczej.
2) Czas trwania10
" Inflacja przejściowa- po przeminięciu ceny stabilizują się.
" Inflacja permanentna- zwana też trwałą, chroniczną lub sekularną, procesy
inflacyjne występują nieustannie.
3) Kryterium przyczyny11
" Inflacja popytowa (ang. demand- pull inflation) - sytuacja, w której globalny popyt
przewyższa możliwości jego zaspokojenia. Podmioty zgłaszają większe
zapotrzebowanie na dobra i usługi w warunkach ograniczoności zasobów, co
powoduje podwyższenie cen. Tym rodzajem inflacji, nazywanym też inflacją
nabywców, można manipulować zmieniając ilość pieniądza w obiegu lub poziom
wydatków rządowych.
" Inflacja podażowa (ang. cost- push inflation) - zwana także inflacją
kosztową, spowodowana jest wzrostem któregoś ze składników kosztów (cen
surowców i materiałów, podatków, cła, odsetek płaconych od kredytów itp.).
Konieczność konkurowania o określony czynnik leżący po stronie podaży
przekłada się na zwiększenie cen. Ten typ inflacji jest szczególnie
niebezpieczny, ze względu na spiralę cen i płac.
Poza tym, można także wyróżnić inflację:
9
Krzysztof Habich, Wstęp do wydania polskiego [w:] H. Hazlitt, Inflacja wróg publiczny nr 1, wyd.
Fijorr Publishing Company, Warszawa 2007, str. 13-14.
10
pod red. Stanisława Flejterskiego i Beaty Świeckiej, Elementy finansów i bankowości, wyd. CeDeWu,
Warszawa 2007, str.91.
11
B. Czarny, Podstawy ekonomii, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1998, str. 448.
8
" kredytowÄ…- jest powodowana nadmiernÄ… kreacjÄ… pieniÄ…dza przez system bankowy.
Proces ten prowadzi do zwiększenia popytu, co z kolei przy niezmiennym
poziomie produkcji powoduje wzrost cen.
" importowanÄ…- ma swoje z
ródło poza granicami kraju. Główną przyczyną jest
zwiększenie cen dóbr i surowców importowanych, przy jednoczesnym wypływie
środków pieniężnych do kraju, w którym pojawiła się inflacja. Powoduje to wzrost
kosztów produkcji, a więc i jednocześnie podniesienie cen. Ten typ inflacji jest
najbardziej niebezpieczny dla krajów o słabej walucie i dużym poziomie importu.
" budżetową- inflacja spowodowana przez zwiększenie ilości pieniądza w obiegu w
wyniku zwiększenie wydatków rządowych, nie mających pokrycia w budżecie
(znana też, jako inflacja skarbowa, emisyjna lub rządowa).
4) Kryterium formy12
" Inflacja otwarta- wzrost ogólnego poziomu cen w gospodarce rynkowej, gdzie
ceny są kształtowane przez mechanizmy rynkowe.
" Inflacja tłumiona- typ inflacji, który nie przejawia się wzrostem cen, gdyż te są
ustalane odgórnie przez administracje państwową. Rezultatem ukrytej inflacji jest
znacznie większy popyt od podaży, co ma swoje odzwierciedlenie w braku
towarów na półkach, dużych kolejkach w sklepach oraz skłonnościach obywateli
do ucieczki na czarny rynek.
5) Kryterium możliwości oddziaływania na przebieg13
" Kontrolowana- nie wymyka się spod kontroli państwa (da się ją kontrolować
przynajmniej w pewnym zakresie).
" Żywiołowa- nie da się jej kontrolować (np. hiperinflacja).
1.4 Społeczno- ekonomiczne następstwa inflacji
Skutków inflacji nie można ocenić jednoznacznie. W każdym przypadku może
ona przebiegać nieco inaczej. Wszystko zależy od jej rodzaju, intensywności,
formy, możliwości przewidzenia, stanu gospodarki i setek innych czynników. Mimo, że
ekonomiści zazwyczaj podkreślają negatywne efekty procesu inflacji, w literaturze
można również spotkać następstwa pozytywne.
12
T. Grabowski, Podstawy teorii ekonomii, wyd. Adam Marszałek, Toruń 200, str. 230- 231.
13
pod red. S. Flejterskiego i B. Świeckiej, Elementy finansów i bankowości, wyd. CeDeWu, Warszawa
2007, str. 91.
9
Powolna inflacja, na poziomie kilku punktów procentowych jest dość często
uznawana za oznakę rozwoju gospodarczego kraju, a więc za zjawisko korzystne.
Istnieją opinie, iż nieznaczny wzrost cen nie tylko nie jest niebezpieczny, ale wręcz
wpływa w sposób pozytywny na przebieg procesów gospodarczych. Przedsiębiorcy
mogą wykorzystywać sytuacje, w której podmioty na rynku nie do końca rozróżniają
zmiany wielkości nominalnych i realnych (zjawisko iluzji pieniężnej14), do poprawy
rentowności produkcji. To z kolei, może mieć wpływ na działalność inwestycyjną, która
przyspiesza rozwój gospodarki. Istnieje także przekonanie, że niewielki poziom inflacji
przyspiesza zmiany relacji cenowej. Ceny niektórych grup dóbr rosną szybciej niż
innych, co skutkuje szybszym ustabilizowaniem się właściwych cen. Podmioty
gospodarcze mogą dzięki temu podejmować bardziej racjonalne decyzje, co do
wielkości produkcji, konsumpcji czy alokacji zasobów.
Znacznie częściej podkreśla się jednak negatywne skutki inflacji. Skala
oddziaływania na procesy społeczno- ekonomiczne zależy przede wszystkim od jej
intensywności. Do najpoważniejszych konsekwencji tego zjawiska zalicza się15:
1) Dezorientacja cenowa cena nie spełnia już swojej funkcji informacyjnej. Powolny
proces inflacyjny przyspiesza kształtowanie się odpowiednich relacji
cenowych, lecz w przypadku zbyt szybkich zmian podmioty funkcjonujÄ…ce na
rynku nie są wstanie podejmować racjonalnych decyzji. Nie mogą poprawnie
oszacować poziomu kosztów produkcji, stopnia rzadkości zasobów ani nawet
relacji między poszczególnymi grupami towarów, co może całkowicie zmienić
strukturę zarówno produkcji jak i konsumpcji. Producenci przewidując wzrost cen
czynników produkcji, mogą dokonywać zakupów  na zapas i w konsekwencji
zalewać rynek ilością produktów, na które nie ma realnego popytu. Konsumenci z
kolei przewidując to samo, zwiększą ilość zakupu niezbędnych towarów (także na
zapas). Efektem jest dezorganizacja całokształtu życia gospodarczego.
2) Ucieczka od pieniądza- w przypadku wysokiej inflacji siła nabywcza pieniądza
spada. Podmiotom gospodarczym nie opłaca się obracać większą ilością środków
pieniężnych, więc popyt na nie również się zmniejsza. W celu zminimalizowania
strat dużo bardziej opłaca się posiadać aktywa niefinansowe lub lokaty bankowe, o
ile są oprocentowane powyżej stopy inflacji. Popyt na pieniądz nie spadnie jednak
14
E. Kwiatkowski, Podstawy ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002, str. 563.
15
Ibid., str. 563- 566.
10
nigdy do zera, ze względu na to, że część transakcji musi być wykonywana przy
pomocy gotówki. Chęć jak najszybszego pozbycia się środków pieniężnych może
jednak prowadzić do marnotrawstwa i dokonywania zakupów irracjonalnych.
3) Zmniejszenie skłonności do oszczędzania- efekt wynikający bezpośrednio z
ucieczki od pieniądza. Jeżeli oprocentowanie lokat i oszczędności na rachunkach
bankowych jest mniejsze niż stopa inflacji (a często tak się dzieje) to nie tylko nie
przynosi zysków, ale w ujęciu realnym wręcz generuje straty. Obserwuje się
wówczas tendencję do wycofywania środków pieniężnych z lokat bankowych.
Przy założeniu, że inwestycje są często finansowane z oszczędności, należy to
zjawisko ocenić negatywnie.
4) Redystrybucja dochodów- inflacja stawia na przegranej pozycji osoby o stałym
nominalnym charakterze dochodów (np. emerytów i rencistów) oraz osoby o słabej
pozycji przetargowej w walce o podwyżki. Jest także niekorzystna dla
pożyczkodawców, którzy pożyczając środki pieniężne nie przewidzieli wzrostu
poziomu inflacji. Podatnicy, których dochody wzrosły (tylko nominalnie, nie
koniecznie realnie) mogÄ… w przypadku progresywnej skali podatkowej znalez
ć się
w wyższym progu i w związku z tym zapłacić większy podatek. Inflacja
pozwala więc uzyskać wyższe wpływy do budżetu (także ze względu na, to że
państwo emitując i sprzedając obligacje występuje w roli pożyczkobiorcy) ale jest
za to niekorzystna dla podatników i wierzycieli. Istnieje możliwość zabezpieczenia
się przed niepożądaną redystrybucją dochodów, poprzez system indeksacji płac
(skorelowanie wzrostu płac nominalnych ze wzrostem cen). System ten jednak nie
zawsze jest stosowany w praktyce lub jego zakres może nie pokrywać w pełni
zwiększenia cen.
5) Koszt reetykietyzacji towarów16- częste zmiany cen, generują dodatkowe koszty
związane z drukowaniem i rozprowadzaniem nowych cenników, przestawianiem
liczników (np. parkometrów, automatów, kart dań w restauracjach itp.).
6) Osłabienie aktywności gospodarczej- inwestorzy, podejmujący decyzje, której
efekty będą widoczne dopiero za kilka lat są znacznie bardziej ostrożni. Mają dużo
większe wątpliwości czy ceny, które przyjmą w swoich przewidywaniach pokryją
się z cenami rzeczywistymi. Jako, że podmioty nie mają pewności, co do
przyszłych cen bardzo często zaniżają oni efekt przedsięwzięcia, a zawyżają jego
16
pod red. S. Flejterskiego i B. Świeckiej, Elementy finansów i bankowości, wyd. CeDeWu, Warszawa
2007, str. 94.
11
koszty. Ma to szczególne znaczenie dla inwestycji podejmowanej w długim okresie
czasu i może prowadzić do osłabienia aktywności inwestycyjnej, a tym samym
zredukowania tempa wzrostu gospodarczego.
7) Zmiany w bilansie płatniczym- jeżeli poziom inflacji panujący w danym kraju jest
wyższy niż w państwach z którymi prowadzi handel, to dobra eksportowane są
mniej konkurencyjne (ze względu na wyższą cenę). Analogicznie, towary
importowane będą tańsze od dóbr krajowych. Taki stan rzeczy może prowadzić do
pogorszenia bilansu płatniczego i spowodować poważne konsekwencje dla
gospodarki (np. obniżenie kursu walutowego).
8) Spekulacje inflacyjne17- podmioty gospodarcze mogą antycypować wzrost inflacji i
w związku z tym podejmować określone decyzje (np. związki zawodowe żądają
podwyżek płac, przedsiębiorcy podnoszą ceny). Paradoksalnie, tego typu
zachowanie majÄ…ce na celu zabezpieczenie siÄ™ przed inflacjÄ…, dodatkowo jÄ…
pogłębia.
1.5 Wpływ inflacji na oszczędzanie i inwestycje w długim okresie czasu
Jednym z najpoważniejszych skutków inflacji, jest ucieczka od pieniądza oraz
zmniejszenie skłonności do oszczędzania i podejmowania inwestycji w długim okresie
czasu. Warto zauważyć, że kwestia oszczędzania dotyczy większości osób, ze względu
na to, że wszyscy oszczędzamy chociażby na emeryturę. Niewątpliwie każdy z nas jest
zainteresowany tym, jaką kwotą będzie dysponował w ujęciu realnym- tzn., co będzie
mógł za to nabyć- a nie w ujęciu nominalnym. Zvi Bodie oraz Robert C. Merton opisują
w swojej publikacji18 sytuację pewnego emeryta, któremu udało się zaoszczędzić 100
jednostek pieniężnych w wieku 20 lat, które natychmiast wpłacił na lokatę
oprocentowaną 8% w skali roku. Kiedy osiągnął wiek emerytalny 65 lat, to dysponował
kwotą, która była ponad 30- krotnie większa w ujęciu nominalnym. Niestety stopa
inflacji przez cały okres oszczędzania była równa oprocentowaniu lokaty bankowej, a
więc emeryt w rzeczywistości mógł nabyć taką samą ilość dóbr jak w wieku 20 lat.
17
red. S. Flejterskiego i B. Świeckiej, Elementy finansów i bankowości, wyd. CeDeWu, Warszawa 2007,
str. 94.
18
Z. Bodie Robert C. Merton, Finanse, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2003, str.193-
195.
12
Na podstawie powyższego przykładu doskonale widać jak ważne z perspektywy
planowania finansowego jest uwzględnienie inflacji. Pozwala na to tzw. realna stopa
procentowa, obliczana według następującego wzoru:
nominalna stopa procentowa - wskaz
nik inflacji
Realna stopa procentowa =
1+ wskaz
nik inflacji
Uwzględnienie poziomu inflacji dotyczy nie tylko procesu oszczędzania, ale
także pożyczania oraz inwestowania. Może się zdarzyć tak, że pożyczkobiorca w ujęciu
realnym w ogóle nie zapłaci odsetek (stopa oprocentowania pożyczki równa stopie
inflacji). W pewnym sensie zadłużenie jest spłacane pieniędzmi  tańszymi niż te, które
zostały pożyczone, a zatem inflacja działa na niekorzyść pożyczkodawcy. Sytuacja ma
się podobnie w przypadku inwestycji. Jeżeli inwestor, inwestujący w długim okresie
czasu uwzględnił jedynie nominalne stopy zwrotu, to strumienie pieniężne w ujęciu
realnym mogą się znacznie różnić od jego oczekiwań.
1.6 Pojęcia związane z inflacją
Z pojęciem inflacji związane są także inne zjawiska, takie jak:
Deflacja- zjawisko przeciwne do inflacji. Oznacza spadek ogólnego poziomu cen, a
więc ujemną stopę inflacji. Może jej towarzyszyć wysokie bezrobocie, zmniejszenie
poziomu produkcji i spadek popytu. Obecnie z procesem deflacji można się spotkać
bardzo rzadko.
Slumpflacja- stan gospodarki, w którym wysokiemu poziomowi inflacji towarzyszy
załamanie procesów gospodarczych (spadek produkcji, dochodu narodowego). Słowo
slumpflacja pochodzi od angielskiego słowa slump oznaczającego kryzys, zastój.
Stagflacja- zjawisko wysokiej inflacji, której towarzyszy duże bezrobocie i spadek
produkcji, często spowodowany szokiem podażowym (np. wzrost cen ważnego surowca
lub wymuszone podwyżki płac)19.
Spirala inflacyjna- samoczynny mechanizm dostosowania siÄ™ cen.
Najniebezpieczniejszy charakter ma spirala ceny- płace. Spadek realnych dochodów
19
B. Czarny, Podstawy ekonomii, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1998, str. 446- 447.
13
ludności, powoduje presję na zwiększenie dochodów, co z kolei powoduje dalszy
wzrost cen.
Indeksacja- dostosowywanie płatności20 w górę lub w dół, w zależności od zmian
ogólnego poziomu cen, w taki sposób, aby realna wartość pozostała niezależna (korekta
inflacyjna).
20
Robert J. Baro, Makroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1997, str. 213.
14
Rozdział II: Teorie inflacji
2.1 Przyczyny inflacji
Z chwilą wzrostu ilości pieniędzy na rynku, ludzie są skłonni zakupić więcej
towarów. Jednak, przy niezmiennym poziomie produkcji nie jest to możliwe i w
związku z tym, ceny dóbr wzrosną. Innymi słowy, przez to, że złotówek jest coraz
więcej, każda z nich będzie  mniej warta . Traktowanie wzrostu podaży pieniądza, jako
jedynej przyczyny inflacji, jest jednak dużym uproszczeniem21. Przede wszystkim,
podaż pieniądza, to nie tylko bieżąca ilość gotówki na rynku, ale także poziom kredytu
bankowego. Następnie, na wartość jednej złotówki mają też wpływ oczekiwania
podmiotów, co do jej przyszłej podaży. Jeżeli wiele osób obawia się dalszego spadku
wartości złotówki, to jej wartość w bieżącym okresie będzie inna, niż gdyby takich
obaw nie było. Kolejny czynnik mający wpływ na wartość pieniądza to jego jakość.
Wartość pieniądza zależy więc od tych samych czynników, co wartość każdego innego
towaru: podaży obecnej, podaży oczekiwanej oraz jakości.
Warto zauważyć, że przyczyny inflacji są zagadnieniem, które budzi najwięcej
wątpliwości wśród ekspertów. Dzieje się tak, dlatego że analiza przyczyn jest
bezpośrednio związana z polityką antyinflacyjną państwa. Istnieją teorie, które
wskazują inne przyczyny inflacji: deficyt budżetowy, szybkość cyrkulacji pieniądza,
niedobór towarów, presja inflacyjna (spirala ceny- płace), koszty produkcji. Teorie,
które zyskały najwięcej zwolenników to:
a) teoria monetarna (neoilościowa)
b) teoria popytowa
c) teoria kosztowa
Przy rozważaniu każdej z nich, należy pamiętać, że inflacja jest silnie związana
z innymi sferami gospodarki, jak chociażby bezrobociem. Dlatego też, przy
podejmowaniu walki z inflacją trzeba patrzeć na ten problem w aspekcie całej
gospodarki.
21
H. Hazlitt, Inflacja wróg publiczny nr 1, wyd. Fijorr Publishing Company, Warszawa 2007, str. 26-27.
15
2.2 Teoria monetarna
Teoria monetarna, zwana także neoilościowa, nawiązuje do tradycyjnej
ilościowej teorii pieniądza. Podstawy zostały sformułowane już w XVI wieku, kiedy to
J. Bodin odnotował zwiększony napływ złota i srebra do Francji, co jego zdaniem
wywołało wzrost cen. Po raz pierwszy ilościową teorię pieniądza przedstawiono prawie
dwieście lat póz
niej. Według ówczesnych ekonomistów, na skutek większej podaży
pieniądza społeczeństwo dysponowało większą ilością gotówki i w związku z tym przy
niezmiennej podaży towarów ceny musiały wzrosnąć22. Irving Fisher sformułował
równanie wymiany towarowej przedstawiające tę zależność:
M "Vm = P "Y
M- ilość pieniędzy w obiegu (ujęcie nominalne)
Vm szybkość obiegu pieniądza: zazwyczaj ilość transakcji w określonej jednostce
czasu, obsługiwanych przez jednostkę pieniądza
P poziom cen
Y realny dochód narodowy
Przyjęto założenie, że realny dochód narodowy jest kształtowany przez czynniki
niepieniężne (przede wszystkim wielkości zatrudnienia i płac realnych)23. Do
tego, szybkość cyrkulacji pieniądza są w miarę stabilne, zaś elastyczne ceny
automatycznie dostosowują się do zmian podaży. W takim ujęciu, powyższe równanie
oznacza, że ceny są zależne przede wszystkim od ilości pieniądza na rynku. Zwolennicy
tego nurtu czynią jeszcze szereg innych założeń, jak chociażby zakładają, że podaż
pieniądza znajduje się pod kontrolą banku centralnego, który poprzez jego kontrolę
może wpływać na przebieg procesów gospodarczych. Rozważając inflację w tym
kontekście pośrednich przyczyn należy upatrywać w błędnej polityce banku
centralnego, co jest twierdzeniem dość kontrowersyjnym, zważywszy na zjawisko
kreacji pieniądza przez banki komercyjne. Dodatkowo przyjmuje się, że realny popyt na
pieniądz nie ulega zmianie, co nie zawsze może okazać się zgodne ze stanem
rzeczywistym. Miało to miejsce na przykład w Wielkiej Brytanii, gdzie realny popyt na
22
A. Kaz
mierczak, Polityka Pieniężna w Gospodarce Otwartej, Wydawnictwo Naukowe PWN,
Warszawa 2008, str. 84.
23
E. Kwiatkowski, Podstawy ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002, str. 567.
16
pieniądz wzrósł silnie na skutek konkurencji między bankami oraz deregulacji systemu
finansowego24. Istnieje również możliwość, że wpływ inflacji na nominalną stopę
procentową spowoduje zmiany w wielkości popytu.
Kolejne uproszczenie, to traktowanie pieniądza jako środka płatniczego, który
jest gromadzony tylko dla potrzeb transakcyjnych oraz twierdzenie, że wydatki
rozkładają się równomiernie w całym okresie (od otrzymania dochodu, do momentu
całkowitego jego spożytkowania i otrzymania kolejnego)25. Poza tym, uważa się, że
sprawne działanie mechanizmów rynkowych powoduje, że gospodarka znajduje się w
stanie pełnego zatrudnienia.
Niektórzy ekonomiści mają wątpliwości, co do zbyt daleko idących uproszczeń
w założeniach tej teorii. Przeciwnicy zarzucają jej przede wszystkim dużą rozbieżność z
rzeczywistością. Faktem jest, że dane statystyczne, często przemawiają na jej
niekorzyść.
Tabela 1 Zmiana podaży pieniądza, a poziomu cen (1962- 2003r.)
Zmiana podaży pieniądza (%) Zmiana Cen
Państwa
nominalna realna (%)
Japonia 4541% 938% 347%
Francja 1489% 105% 677%
Wielka Brytania 7643% 488% 1218%
y
ródło: D. Begg, Makroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2007, str. 216.
Faktycznie, w Japonii oraz Wielkiej Brytanii wraz ze wzrostem podaży
pieniądza, wzrosły ceny, jednak wzrost ten nie jest współmierny (w Japonii ceny
wzrosły 3,5 raza, podczas gdy realna podaż pieniądza prawie dziesięciokrotnie, a
nominalna aż 45- krotnie). We Francji natomiast, ceny wzrosły prawie
siedmiokrotnie mimo, że realny wzrost podaży pieniądza to tylko 105%.
24
D. Begg, Makroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2007, str. 216.
25
A. Kaz
mierczak, Polityka Pieniężna w Gospodarce Otwartej, Wydawnictwo Naukowe PWN,
Warszawa 2008, str. 84- 85.
17
Obrońcy teorii tłumaczą te rozbieżności następującymi czynnikami26:
a) Zawężona miara podaży pieniądza- obecnie, banki umożliwiają klientom
transferowanie wkładów pomiędzy rachunkami terminowymi oraz czekowymi.
Dzięki temu, wkłady terminowe mogą również pełnić rolę środka płatniczego.
Należy, zatem zamiast wąskiego agregatu M1, obejmującego jedynie gotówkę i
depozyty na żądanie, zastosować agregat szerszy M2, zawierający dodatkowo
depozyty terminowe do 2 lat lub agregat M3, który zawiera także papiery
wartościowe o terminie wykupu nieprzekraczającym jednego roku.
b) Zmianami wielkości produkcji lub nominalnej stopy procentowej, które mają
wpływ na szybkość obiegu pieniądza. Realna podaż pieniądza jest zależna zarówno
od szybkości jego obiegu, jak i realnej wartości produkcji. Jeżeli zatem, wartości te
ulegną istotnym zmianą, zmieni się także podaż, co wyjaśniałoby tak duże
rozbieżności.
Do teorii ilościowej w XX wieku odwołał się M. Friedman, uważając tezę
wpływu podaży pieniądza na poziom cen za prawdziwą. Uwzględnił on w swoich
rozważaniach powyższe uwagi. Przede wszystkim, znacznie rozszerzył pojęcie
 majątku oraz  dochodowości . Następnie zwrócił uwagę, że dochodowość oraz popyt
na pieniądz można rozpatrywać w ujęciu nominalnym i realnym27. Ostatecznie, doszedł
do wniosku, że podaż pieniądza powinna wzrastać równomiernie do zdolności
produkcyjnych gospodarki, aby zachować stabilność cen. Koncepcja obu tych pojęć jest
jednak dość skomplikowana, a ich wartość trudna do obliczenia, a więc i do
praktycznego zastosowania.
2.3 Teoria popytowa
Popytowa teoria inflacji nawiÄ…zuje do nurtu keynesistowskiego oraz popytowej
teorii kształtowania dochodu narodowego. Keynesiści negują teorię
neoklasyków, dotyczącą doskonałego działania mechanizmów rynkowych i giętkości
cen. Ich zdaniem, poziom produkcji nie jest zawsze ustalany na poziomie w pełni
wykorzystania czynników produkcji. Ponadto, zwiększenie znaczenia związków
26
B. Czarny, Podstawy ekonomii, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1998, str. 439- 441.
27
A. Kaz
mierczak, Polityka Pieniężna w Gospodarce Otwartej, Wydawnictwo Naukowe PWN,
Warszawa 2008, str. 96- 97.
18
zawodowych, przeciwstawiających się obniżką płac poddało w wątpliwość tezę o
giętkości płac. Dlatego też, zwolennicy tej teorii przyjmują, że ceny i płace są  lepkie
lub całkiem sztywne28. Tak, więc zwiększenie popytu w momencie niepełnego
wykorzystania zasobów, prowadzi do zwiększenia dochodu. Jeżeli jednak wzrost ten
nastąpiłby w momencie, w którym zdolności wytwórcze są w zupełności
wykorzystywane, doprowadzi to do wzrostu cen.
Rys. 1 Luka inflacyjna a wzrost cen- stanowisko keynesistowskie.
y
ródło: E. Kwiatkowski, Podstawy ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002, str. 571.
W sytuacji, gdy gospodarka znajduje się w równowadze, w pełnym
wykorzystaniu czynników produkcji (punkt E0 na wykresie) każde następne
zwiększenie popytu powoduje przesunięcie krzywej zagregowanego popytu AP w górę
i w konsekwencji wzrost cen. Główna przyczyna inflacji według tej teorii, to popyt tak
wysoki, że niemożliwe jest jego zaspokojenie.
Teoria luki inflacyjnej, będąca podstawą teorii popytowej, została sformułowana
przez J.M. Keynesa już w czasie II wojny światowej. Luka inflacyjna jest to po prostu
nadwyżka zagregowanego popytu nad zagregowaną podażą. Graficzne przedstawienie
tej koncepcji wygląda następująco:
28
R. Kokoszczyński, Współczesna polityka pieniężna w Polsce, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne,
Warszawa 2004, str. 44.
19
Rys. 2 Luka inflacyjna.
y
ródło: E. Kwiatkowski, Podstawy ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002, str. 570.
Wzrost popytu powodujący inflację, może nastąpić z różnych powodów
(np. zwiększenia wydatków rządowych, płac lub inwestycji czy też obniżenia
podatków). Bez względu na przyczynę, powoduje jednak przesunięcie krzywej
zagregowanego popytu do położenia AP1 oraz powstanie luki inflacyjnej. Monetaryści
przypisaliby cała winę wzrostowi podaży pieniądza, jednak zwolennicy teorii Keynesa
uważają, że to nadwyżka popytu, której w żaden sposób nie da się zaspokoić, jest
główną przyczyną inflacji. Rozmiar inflacji jest, więc równy różnicy wielkości
faktycznego zagregowanego popytu oraz popytu, który istniałby w warunkach pełnego
wykorzystania zdolności wytwórczych (odcinek AE).
Polityka antyinflacyjna, polegałaby w tym przypadku przede wszystkim na
ograniczeniu agregowanego popytu. Można to osiągnąć poprzez takie czynniki, jak29
wydatki budżetowe, podatki, podaż pieniądza, państwowe papiery wartościowe, stopę
rezerw obowiązkowych czy stopy redyskontowe. Powyższe zmiany należy jednak
rozpatrywać w kontekście całej gospodarki, a w szczególności stopy bezrobocia.
29
E. Kwiatkowski, Podstawy ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002, str. 571.
20
2.4 Teoria kosztowa
Teoria kosztowa w odróżnieniu od poprzednich teorii zakłada, że ceny nie są
elastyczne ani względem podaży, ani względem popytu. Dzieje się tak w
przypadku, gdy ceny sÄ… administrowane przez monopole. W XX wieku odnotowano
występowanie inflacji wraz z bezrobociem lub recesją. Powyższe teorie, nie tłumaczyły
tego zjawiska w wystarczającym stopniu, dlatego też teoria kosztowa zyskała nieco na
popularności.
Według teorii kosztowej bezpośrednią przyczyną inflacji jest wzrost kosztów
produkcji, które przedsiębiorstwa następnie przerzucają na konsumentów zwiększając
ceny30. Tego typu wzrost może być spowodowany przez:
a) wzrost płac
b) wzrost cen dóbr importowanych
c) wzrost podatków
d) wykorzystywanie swojej pozycji przez monopole, w celu zwiększenia zysku
Teorię kosztową można przedstawić za pomocą wykresu:
Rys. 3 Inflacja kosztowa.
y
ródło: E. Kwiatkowski, Podstawy ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002, str. 573.
30
E. Kwiatkowski, Podstawy ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002, str. 572.
21
Krzywe popytu (APp) oraz podaży (APd i APd ) mają kształt zgodny ze
stanowiskiem kompromisowym. Ewentualny wzrost kosztów (niezależny od
zagregowanego popytu), spowoduje przesunięcie krzywej podaży do położenia AP
d
oraz punktu równowagi z punktu A do punktu B. W wyniku tego, zwiększona zostanie
cena- z punktu P1 do punktu P2.
Jednym ze zwolenników teorii kosztów, był John Kenneth
Galbraith: amerykański ekonomista, doradca ekonomiczny prezydentów USA Franklina
Roosevelta, Johna Kennedy'ego oraz Billa Clintona. Galbraith, zwrócił uwagę na to, że
na rynku występują dwa duże ugrupowania: związki zawodowe oraz pracodawcy31.
Twierdził on, że są to ugrupowania monopolistyczne i ze względu na swoją silną
pozycję, mogą kontrolować ceny. Tak, więc, związki zawodowe mając w zanadrzu
groz
bę strajku, wywierają wpływ na pracodawców, żeby podnieść płace. Ci z
kolei, zgadzają się na to, gdyż liczą, że będą mogli zrekompensować sobie podwyżkę
płac zwiększając ceny. Zjawisko to nosi nazwę spirali cenowo- płacowej i jest
niezwykle niebezpieczne dla gospodarki, jako że może łatwo wymknąć się spod
kontroli.
Przeciwdziałanie inflacji kosztowej, polega oczywiście na ograniczeniu
poziomu kosztów, co można osiągnąć przede wszystkim poprzez osłabienie pozycji
monopoli i związków zawodowych na rynku. Przeciwnicy tej teorii, zwracają uwagę, że
 koszty to tylko inna nazwa pojęcia  cena 32. Nasza cena, jest zazwyczaj
kosztem kogoś innego (np. cena stali jest dla producenta wyrobów stalowych kosztem,
cena samochodu stanowi koszt prowadzenia działalności gospodarczej dla taksówkarza
itd.). Dlatego też, twierdzą oni, że to koszty produkcji determinowane są przez ceny, zaś
podnoszenie płac, powyżej poziomu równowagi doprowadzi raczej do bezrobocia, niż
inflacji. Kolejne wątpliwości budzi spadek znaczenia związków zawodowych w
ostatnich latach oraz brak głębszych procesów inflacyjnych w gałęziach o dużym
stopniu monopolizacji.
31
E. Kwiatkowski, Podstawy ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002, str. 572.
32
H. Hazlitt, Inflacja wróg publiczny nr 1, wyd. Fijorr Publishing Company, Warszawa 2007, str. 39.
22
2.5 Deficyt budżetowy, jako przyczyna inflacji
Istnieje pogląd, że polityka budżetowa państwa, a w szczególności wielkość
zadłużenia mają istotny wpływ na poziom inflacji33. Tok myślenia, jest następujący:
państwo zadłuża się coraz bardziej, czemu towarzyszy ogromny koszt obsługi długu
publicznego. Rząd nie może jednak zaciągać pożyczek i kredytów w nieskończoność i
wcześniej czy póz
niej musi spłacić całą kwotę wraz z odsetkami. Istnieją obawy, że
nieumiejętnie prowadzona polityka budżetowa może spowodować, że jedynym
sposobem spłaty ogromnego zobowiązania okaże się dodruk  pustego pieniądza, co
niechybnie spowodowałoby silne procesy inflacyjne. Podobnie jak w przypadku
niewłaściwej polityki monetarnej, tak i tu nastąpiłoby przesunięcie krzywej
agregatowego popytu w górę.
Jakkolwiek logiczne wydaje siÄ™ to twierdzenie, dane statystyczne nie wydajÄ… siÄ™
potwierdzać tej teorii.
Deficyt budżetowy, a stopa inflacji
wielkości przeciętne w latach 1985- 1995
Deficyt (% PKB) Inflacja (% rocznie)
12
10
8
6
4
2
0
-2
-4
Rys. 4 Deficyt budżetowy, a stopa inflacji: wielkości przeciętne (1985- 1995).
y
ródło: B. Czarny, Podstawy ekonomii, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1998, str. 442.
33
D. Begg, Makroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2007, str. 219- 220.
23
.
y
a
a
A
a
a
a
a
i
i
i
i
j
d
j
l
h
Å‚
S
c
n
c
n
n
a
c
P
U
a
r
a
n
o
e
o
t
t
Å‚
a
p
p
a
w
s
y
r
z
a
e
z
r
W
u
F
s
r
J
i
S
B
A
o
.
H
K
W
Tabela 2 Deficyt budżetowy, a stopa inflacji: wielkości przeciętne (1985- 1995r.).
Kraj Deficyt (% PKB) Inflacja (% rocznie)
Australia 1,8 5,4
Francja 7,6 2,9
Hiszpania 4,8 6,1
Japonia -0,2 1,4
Korea PÅ‚d. -2,8 6,6
Szwecja 2,4 5,6
USA 2,8 3,5
W. Brytania 3,2 4,8
WÅ‚ochy 10,3 5,7
y
ródło: B. Czarny, Podstawy ekonomii, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1998, str. 442.
Ekonomiści tłumaczą te rozbieżności na wiele sposobów. Po
pierwsze, gospodarka może nie znajdować się w stanie pełnego wykorzystania
czynników produkcji34. W takim wypadku, przesunięcie krzywej zagregowanego
popytu nie spowoduje wzrostu cen, a jedynie wzrost produkcji (stanowisko
keynesowskie). Tłumaczyłoby to, dlaczego ekspansywna polityka pieniężna nie
powoduje wzrostu cen.
Po drugie, deficyt budżetowy może być finansowany w zupełnie inny sposób.
Państwo mogłoby emitować papiery wartościowe i sprzedawać je na rynku krajowym35.
Jeżeli nabywcy kupią je zamiast innych dóbr lub za własne oszczędności, wtedy dodruk
pieniędzy nie będzie potrzebny.
Powyższa analiza, nie wskazuje na bezpośredni związek przyczynowo-
skutkowy deficytu budżetowego z inflacją. Oczywiście, może się zdarzyć, że ogromny
dług publiczny sprowokuje bank centralny do dodatkowej emisji pieniądza, lecz jest to
sytuacja skrajna i niedopuszczalna w dzisiejszej praktyce. Właściwie to nawet
wtedy, bezpośrednią przyczyną inflacji, byłoby zwiększenie podaży pieniądza, a nie
deficyt sam w sobie. Historia pokazuje, że nawet duża nadwyżka budżetowa nie chroni
państwa przed działaniem inflacji. Sytuacja taka miała miejsce w USA w roku
1951, 1956 i 1957, gdzie nawet 3,5 miliardowa nadwyżka nie uchroniła Stanów
Zjednoczonych przed rosnącymi cenami36. Podobne zjawisko powtórzyło się w 1969
roku.
34
B. Czarny, Podstawy ekonomii, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1998, str. 441.
35
Ibid., str. 441- 442.
36
H. Hazlitt, Inflacja wróg publiczny nr 1, wyd. Fijorr Publishing Company, Warszawa 2007, str. 29.
24
Rozdział III: Inflacja na tle innych procesów
gospodarczych
3.1 Wpływ inflacji na stopy procentowe
Stopy procentowe ustalane sÄ… przez bank centralny i sÄ… jednym z podstawowych
narzędzi służących do oddziaływania na rynek pieniężny. Analizując dane statystyczne
dotyczące poziomu inflacji oraz stopy procentowej można zauważyć korelację dodatnią.
Tabela 3 Inflacja a stopy procentowe w 2001 roku.
Państwo Inflacja (%) Stopa procentowa (%)
Turcja 62 57
Rosja 20 25
Wenezuela 12 15
Węgry 8 11
Chile 4 3
Szwajcaria 1 2
Japonia -1 0
y
ródło: D. Begg, Makroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2007, str. 218.
Kraje o wysokiej stopie inflacji posiadają także wysokie stopy procentowe.
Zależność ta została po raz pierwszy zauważona i zapisana przez Irvinga Fishera w
formie hipotezy: wzrostowi inflacji towarzyszy podobny wzrost stopy procentowej37.
Innymi słowy, w celu utrzymania realnej stopy procentowej na tym samym poziomie,
inflacja jest kompensowana wyższą nominalną stopą procentową.
Jeżeli to bank centralny ustala poziom stóp procentowych, można by zadać
pytanie, jaki poziom jest najbardziej optymalny i na jakiej podstawie go wyznaczyć.
Niestety nie ma konkretnej odpowiedzi, ponieważ poziom stóp zależy od struktury całej
gospodarki. Istnieje wprawdzie pojęcie naturalnej stopy procentowej (zwanej też
stabilną lub neutralną) przy której inflacja nie będzie spadać ani rosnąć, ale jest on
37
D. Begg, Makroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2007, str. 217.
25
niemalże niemożliwy do wyznaczenia za pomocą rozważań teoretycznych38. W
rzeczywistości wydaje się, że jedyną możliwością banków centralnych, jest posłużenie
się metodą prób i błędów.
3.2 Inflacja, a bezrobocie
Każda z teorii inflacji wskazuje na związek inflacji z koniunkturą gospodarczą.
Fakt ten pociąga za sobą potrzebę rozpatrywania tego zjawiska w szerszym kontekście.
Nie można walczyć z inflacją za wszelką cenę, ponieważ mogłoby to mieć katastrofalne
skutki dla innych sfer gospodarki. Jedną z nich, jest bezrobocie. Już w latach
pięćdziesiątych XX wieku brytyjski ekonomista Alban William Phillips, analizując
dane statystyczne z lat 1861- 1957, zauważył zależność między wielkością płac
nominalnych oraz stopą bezrobocia39. Powyższa zależność znana jest pod nazwą
krzywej Phillipsa, która ma następującą postać:
Rys. 5 Krzywa Phillipsa.
y
ródło: E. Kwiatkowski, Podstawy ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002, str. 575.
38
T. Gruszecki, Teoria pieniądza i polityka pieniężna : Rys historyczny i praktyka gospodarcza, Oficyna
Ekonomiczna, Kraków 2004, str.179-181.
39
E. Kwiatkowski, Podstawy ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002, str. 574.
26
Z powyższego schematu wynika, że im niższy poziom bezrobocia, tym szybciej
rośnie poziom płac nominalnych. Zależność taka ma miejsce ze względu na specyfikę
rynku pracy. Jeżeli bezrobocie kształtuje się na stosunkowo niskim poziomie, to
związki zawodowe mają silniejszą pozycję przetargową. Mogą one wtedy stawiać
warunki i negocjować podwyżki płac. Natomiast w sytuacji, gdy bezrobocie jest nieco
większe, pracodawcy będą mniej skłonni do negocjacji i dlatego temp wzrostu płac
będzie niższe. Warto zauważyć, że krzywa Phillipsa nie jest jednak linią prostą. Jest to
tłumaczone tym, że w wypadku wzrostu bezrobocia, nastąpi niewielki spadek tempa
wzrostu płac, ale w przypadku spadku bezrobocia, płace wzrosną stosunkowo szybko
(tzw. sztywność płac w dół40). Kolejna rzecz godna uwagi to fakt, że krzywa Phillipsa
przecina oś poziomą. Świadczy to o tym, że poniżej pewnej stopy bezrobocia płace
nominalne zaczną spadać. Na tej podstawie, można wysunąć wniosek, że niewielki
stopień bezrobocia, jest korzystny dla gospodarki.
Koncepcja Phillipsa, posłużyła za wzór do opracowania podobnej teorii
dotyczÄ…cej bezrobocia oraz poziomu cen. P.A Samuelson oraz R.M. Solow
sformułowali twierdzenie, że istnieje podobna zależność funkcyjna między poziomem
cen i bezrobociem, jak pomiędzy stopą bezrobocia i poziomem płac nominalnych.
Koncepcja ta, nosi nazwÄ™ zmodyfikowanej krzywej Phillipsa.
Rys. 6 Zmodyfikowana krzywa Phillipsa.
y
ródło: E. Kwiatkowski, Podstawy ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002, str. 576.
40
R. Kokoszczyński, Współczesna polityka pieniężna w Polsce, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne,
Warszawa 2004, str. 123.
27
Interpretacja tej krzywej jest bardzo podobna do interpretacji zwyczajnej
krzywej Phillipsa z tym, że tutaj zamiast płac nominalnych występuje poziom cen.
Oznacza to, że rząd poprzez swoją politykę fiskalną może dokonać wyboru pomiędzy
walką z bezrobociem, a inflacją (jedno kosztem drugiego). Uważa się, że poprzez
właściwe działania, rząd jest w stanie osiągnąć optymalny poziom zarówno
bezrobocia, jak i inflacji.
Także i tu pojawiają się jednak wątpliwości. W latach siedemdziesiątych XX
wieku pojawiło się zjawisko zwane stagflacją, które charakteryzuje się jednoczesnym
występowaniem wysokiego poziomu inflacji oraz bezrobocia. Poprzednie wersje
krzywej Phillipsa wprawdzie nie tłumaczą tego zjawiska, ale pomocna tutaj jest teoria
sformułowana przez Miltona Friedmana. Dwaj amerykańscy ekonomiści M. Friedman i
E. Phelps założyli, że w gospodarce może wystąpić tzw. bezrobocie naturalne, którego
nie da się obniżyć przy pomocy polityki monetarnej. Zjawisko to tłumaczyli
niedoskonałościami mechanizmów rynkowych, brakiem pełnej informacji oraz
niedopasowaniem popytu i podaży rynku pracy41. Graficzna ilustracja teorii Friedmana,
wygląda następująco:
Rys. 7 Naturalna stopa bezrobocia, a inflacja.
y
ródło: E. Kwiatkowski, Podstawy ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002, str. 577.
41
E. Kwiatkowski, Podstawy ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002, str. 576- 577.
28
Krzywa Phillipsa, nazywana w tym wypadku długookresową krzywą Phillipsa,
jest pionową linią prostą przechodzącą przez punkty A, C i E. Można zauważyć, że
próba zwalczania bezrobocia naturalnego za pomocą polityki monetarnej jest zupełnie
bezcelowa. Następuje spadek bezrobocia (z punktu bn do punktu b1) ale po niedługim
czasie wraca ono do swojej pierwotnej pozycji. Ta krótkotrwała poprawa, powoduje
jednak permanentny wzrost tempa poziomu cen i teraz gospodarka znajduje się już w
punkcie C. Kolejna próba walki z bezrobociem naturalnym według tej
koncepcji, skończyłaby się jeszcze wyższym poziomem cen oraz identycznym
poziomem bezrobocia (punkt E). Dzieje się tak, dlatego że początkowo pracownicy
zachęceni nominalnym wzrostem płac są bardziej chętni do podjęcia pracy. Po pewnym
czasie zdają sobie jednak sprawę, że ich pensja w ujęciu realnym nie zmieniła się i
nadal są w stanie nabyć taką samą ilość dóbr. Spowoduje to skorygowanie poziomu
bezrobocia do poprzedniego poziomu, jednak ceny już się nie zmniejszą. Zjawisko to
nosi nazwę iluzji pieniężnej, zaś teoria nazywana jest hipotezą oczekiwań
adaptacyjnych. Istotą tej hipotezy jest założenie, że oczekiwania inflacyjne ulegną
zmianą w przypadku, gdy dotychczasowe oczekiwania okażą się fałszywe (zwiększeniu
lub zmniejszeniu tak, aby dostosować się do inflacji realnej)42.
Z powyższych rozważań wynika, że walka z bezrobociem w taki sposób daje
bardzo słabe rezultaty i okupiona jest dużym kosztem- inflacją. Analizując jednak tą
sytuację od drugiej strony można dojść do wniosku, że przy pomocy bardziej
restrykcyjnej polityki pieniężnej możliwe jest trwałe obniżenie stopy inflacji, kosztem
tymczasowego wzrostu bezrobocia. W literaturze spotyka się również opinie
krytykujące tą teorię. Niektórzy ekonomiści uważają, że podmioty nie mogą ciągle
popełniać tego samego błędu i są w stanie racjonalnie ocenić swoje realne płace43. W
takim wypadku, przesunięcie się krzywej Phillipsa nie byłoby w ogóle możliwe, a więc
bezrobocie nie różniłoby się od bezrobocia naturalnego nawet w okresie krótkotrwałym.
42
S. Owsiak, Podstawy nauki finansów, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2002, str. 194-
195.
43
E. Kwiatkowski, Podstawy ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002, str. 578- 579.
29
3.3 Prognozowanie inflacji
Ciężko jest wyobrazić sobie gospodarkę, w której inflacja jest stała (np. 6%
rocznie). Wszystkie podmioty na rynku, uwzględniałyby tę wartość w procesie
podejmowania decyzji. Rząd brałby pod uwagę dokładną stopę inflacji, aby
zagwarantować stałe wpływy do budżetu państwa oraz odpowiednio zwiększał wydatki
budżetowe. Kursy akcji wzrastałyby równomiernie, a opodatkowanie dochodów z
odsetek kapitałowych zostałoby dostosowane do stałej wartości 6%. Nikt nie
spekulowałby, ani nie próbował przewidywać stopy inflacji, gdyż byłaby ona wiadoma
z góry. Tego typu gospodarka jednak nie istnieje w dzisiejszych czasach i stąd wynika
potrzeba prognozowania wielkości inflacji tak, aby umożliwić podmiotom
gospodarczym dostosowanie siÄ™ do zmian.
Prognozowanie to przewidywanie zdarzeń, które wydarzą się w przyszłości w
sposób naukowy i racjonalny. To, w jakim stopniu prognoza przyda się bankowi
centralnemu do realizowania swoich celów, zależy od polityki monetarnej przyjętej
przez bank. Żaden bank centralny nie porzucił jednak całkowicie metod
prognostycznych, ani wykorzystania ich wyników44. Wyróżnić należy przede
wszystkim prognozy gospodarcze, które odgrywają ważną rolę w ekonomii. Istota tego
typu prognozowania w makroekonomii jest niezwykle skomplikowana. Aby była
wiarygodna, należy uwzględnić szereg zjawisk społecznych i ekonomicznych
zachodzących w gospodarce. Oznacza to, że występuje tu więcej niż jedna zmienna.
Dodatkowym utrudnieniem jest duża liczba powiązań między poszczególnymi
zjawiskami. Można przyjąć, że aby prognoza była wiarygodna i przydatna do
praktycznego wykorzystania, musi spełnić następujące warunki45:
" odnosi się do konkretnej przyszłości
" nie jest pewna, ale jest akceptowalna
" sformułowana z wykorzystaniem dorobku nauki
" możliwa do zweryfikowania empirycznego (tzn. określony jest czas, w którym
prognoza zostanie spełniona)
44
red. W. Przybylska- Kapuścińska, Współczesna polityka pieniężna, Difin, Warszawa 2008, str. 252.
45
red. M. Cieślak, Prognozowanie gospodarcze. Metody i zastosowania, Wydawnictwo Naukowe PWN,
Warszawa 1997, str. 17.
30
Bank centralny, który dokonał prognozy (zazwyczaj jest to prognoza
ekspercka, w której przeanalizowano istotne czynniki mające wpływ na wielkość
inflacji) zwykle podaje ją do wiadomości publicznej. Jest ona jednocześnie celem
inflacyjnym na następny rok. Jako, że takie prognozy cechują się dużą dozą
niepewności, nic nie stoi na przeszkodzie żeby były one aktualizowane w ciągu roku.
To, jaką wagę bank centralny przywiązuje do prognozy zależy od charakteru
prowadzonej polityki. Zaznaczyć należy, że nie ma ona jednak nigdy znaczenia
decydującego. Bank centralny musi reagować również na zmiany zachodzące w trakcie
roku, nieuwzględnione przez prognozę.
Bank centralny zwykle podaje prognozy dotyczące wielkości inflacji, ale nie ma
obowiązku wyjaśnić metod wykorzystanych do ich sporządzenia. Istnieje kilka
rodzajów prognoz, które bank może wykorzystać. Na uwagę zasługują w
szczególności46:
a) prognozy bezwarunkowe- zakładają, że wszyscy uczestnicy rynku włącznie z
bankiem centralnym będą zachowywali się optymalnie w stosunku do
konkretnej sytuacji. Przyjmuje się, że bank reaguje w przypadku inflacji różnej
od prognozowanej (celu inflacyjnego). Istnieje potrzeba określenia funkcji
reakcji banku centralnego na inflację w sposób ilościowy (model
ekonometryczny) lub jakościowy.
b) symulacje (w tym prognozy warunkowe) - polegajÄ… na eksperymentowaniu na
modelu w celu znalezienia najlepszego opisu rzeczywistości. Oblicza się
wartość badanej zmiennej przy użyciu różnych wartościach parametrów, a
następnie szuka najbardziej prawdopodobnego rozwiązania. Symulacje mają
zastosowanie w przypadku dużej niepewności, gdy potrzebna jest możliwość
rozpatrzenia wielu wariantów, co zwykle ma uzasadnienie w przypadku inflacji.
Ze względu na złożoność problemu i różne zjawiska zakłócające przebieg
procesów gospodarczych (np. zmiany strukturalne, krótkookresowe szoki) w
praktyce nie możliwe jest wybranie jedynego rozwiązania.
c) scenariusze- konstrukcja scenariusza polega na opisaniu istotnych zdarzeń, a
następnie wskazaniu ich logicznego następstwa. Celem jest opisanie jak będzie
się zmieniała sytuacja krok po kroku. Ta metoda stosowana jest zazwyczaj w
46
red. W. Przybylska- Kapuścińska, Współczesna polityka pieniężna, Difin, Warszawa 2008, str. 257-
265.
31
przypadku prognoz długookresowych do opisu zjawisk, o których nie dysponuje
się pełną wiedzą lub zjawisk, których nie da się opisać w sposób
sformalizowany. W rezultacie otrzymuje się zbiór prawdopodobnych obrazów
przyszłości, o stosunkowo kompletnym charakterze.
Wybranie rodzaju prognozy uwarunkowane jest zarówno przez charakter
badanego zjawiska oraz uwarunkowania gospodarcze, jak i politykÄ™ banku centralnego.
W rzeczywistości stosowane są różne metody:
Tabela 4 Prognozowanie inflacji przez poszczególne banki centralne (2002 r.)
Rodzaj prognozy Założenia symulacji Przykłady państw
Stała stopa procentowa i kurs Australia, Węgry,
wymiany walut Norwegia
Symulacja
Chile, Szwecja, Wielka
Stała stopa procentowa
Brytania
Kanada, Czechy, Nowa
Prognoza -
Zelandia
y
ródło: M. SkoY
epa, V. Kotlán, [on- line], Assessing future inflation in inflation targeting: forecasts or
simulations, BIS Paper No. 19, 2003, str. 149. Dostępny: http://www.bis.org/publ/bppdf/bispap19f.pdf.
Wyniki prognoz mogą być ujawniane do wiadomości publicznej, lecz nie ma
takiego obowiązku. Ich najważniejsza funkcja, to wspomaganie procesu podejmowania
decyzji, dotyczących polityki pieniężnej. Banki centralne, chcąc podjąć najlepszą
możliwą decyzję w warunkach niepewności, biorą wyniki prognoz pod uwagę. Inne
funkcje pełnione przez prognozy inflacyjne to47:
a) funkcja badawcza- prognozy makroekonomiczne, mogą przyczynić się do
lepszego zrozumienia zjawiska inflacji.
b) funkcja ostrzegawcza i aktywizująca- jeżeli inflacja odbiega od normy (celu
inflacyjnego) to można podjąć stosowne działania w celu jej ograniczenia.
c) funkcja informacyjna- prognozy mogą zostać podane do wiadomości publicznej.
3.4 Inflacja zerowa i deflacja
Opierając się na współczesnej literaturze, można by dojść do wniosku, że
inflacja jest zjawiskiem negatywnym. Ludzie obawiają się inflacji, gdyż uważają, że w
47
red. W. Przybylska- Kapuścińska, Współczesna polityka pieniężna, Difin, Warszawa 2008, str. 265-
266.
32
związku z tym towary i usługi stają się droższe. Bardzo często jednak nie uwzględnia
się wzrostu płac nominalnych. W takim przypadku może się okazać, że realna siła
nabywcza pozostała bez zmian, a obawy były wywołane jedynie przez iluzję inflacyjną.
Niemniej jednak, wysoka stopa inflacji jest szkodliwa dla gospodarki i rzÄ…dy niemal
wszystkich krajów podejmują z nią walkę. Uzasadnionym wydaje się być zadanie
pytania, do jakiego momentu taka walka powinna być prowadzona.
Teoretycznie, możliwe jest istnienie inflacji ujemnej (deflacji). Zjawisko to
oznacza spadek cen o trwałym charakterze. Zdecydowana większości współczesnych
gospodarek nie ma do czynienia z tym problemem, jednak przypadki takie zostały
odnotowane w historii. Zjawiska deflacyjne zostały zaobserwowane w ostatnich latach
w Japonii oraz w USA w latach 30 ubiegłego wieku (tzw. wielki kryzys)48.
Tabela 5 Stopy inflacji i bezrobocia w Japonii (1997- 2002r.).
Rok Stopa inflacji (%) Stopa bezrobocia (%)
1997 1,8 3,2
1998 0,6 4,1
1999 -0,3 4,7
2000 -0,7 4,7
2001 -0,7 5,0
2002 -0,9 5,4
Żródło: T. Gruszecki, Teoria pieniądza i polityka pieniężna: Rys historyczny i praktyka gospodarcza,
Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2004, str.183.
Jak siÄ™ okazuje, spadek cen w wyniku deflacji wcale nie jest zjawiskiem
pozytywnym. Oznacza zazwyczaj kryzys gospodarczy, spadek poziomu produkcji oraz
inwestycji. Spadek cen może być konsekwencją zbyt małej ilości pieniędzy w
gospodarce, a nie postępu technologicznego czy mniejszych kosztów produkcji. O
powadze tego zjawiska, świadczyć mogą słowa byłego szefa banku centralnego Stanów
Zjednoczonych Alana Greenspan:  Jedyna rzecz, której boję się bardziej od inflacji, to
deflacja 49.
Spadek cen prowadzi w takiej sytuacji do wzrostu skłonności do trzymania
gotówki. W związku z brakiem chętnych do zaciągania kredytów, zmniejszają się zyski
48
T. Grabowski, Podstawy teorii ekonomii, wyd. Adam Marszałek, Toruń 2000, str. 233.
49
W.M. Orłowski, Wampir się budzi, Polityka 2003 nr 11, str. 46.
33
banków. Te w odpowiedzi zmuszone są do zmniejszenia stóp procentowych depozytów
do minimalnej wielkości. Powstaje tzw. pułapka płynności, która powoduje, że nie
opłaca się posiadać oszczędności w bankach. Konsumenci czekają na dalszy spadek
cen, a inwestorzy mogą nie być zainteresowani lokatą o skandalicznie niskim
oprocentowaniu50. Odwrotnie niż w przypadku inflacji, zjawisko to najbardziej
odczuwają pożyczkobiorcy (realna wartość długu mierzona siłą nabywczą jest większa).
Teoretycznie, tutaj również istnieje ryzyko trudnej do przerwania spirali deflacyjnej.
Skoro deflacja jest oceniana, jako zjawisko negatywne, należy zastanowić się
czy istnieje realna groz
ba wybuchu  wielkiej deflacji na świecie. Ekonomiści nie są
zgodni, ale niewątpliwie ostatnimi czasy takie obawy nasilają się. Według scenariusza
pesymistycznego recesja największych gospodarek na świecie spowoduje spowolnienie
handlu międzynarodowego51. Jeżeli towarzyszyć temu będzie zmniejszenie poziomu
inwestycji oraz ogólny spadek aktywności gospodarczej, może dojść do pogłębiającej
się spirali deflacyjnej. Mechanizm ten mógłby spowodować rozprzestrzenienie się
deflacji na inne kraje. Istnieją także opinie, że taka wizja jest bardzo przesadzona. Jacek
Rostowski w swojej publikacji dla Rzeczpospolitej, podaje przykład z branży
komputerowej oraz telefonicznej52. Mimo, że ceny komputerów oraz rozmów
telefonicznych spadajÄ…, to jednak konsumenci nie wstrzymujÄ… siÄ™ z dokonaniem zakupu
czy wykonaniem połączenia. Wynika to z faktu, że istnieje szereg usług i
towarów, które ciężko jest przełożyć w czasie. Spadek stóp procentowych depozytów
poniżej zera- co oznacza, że klienci musieliby płacić bankom za przechowywanie
depozytów- również jest teoretycznie możliwy. Przedsiębiorstwa czy klienci
indywidualni, nie mogą przechowywać całej swojej gotówki w domu, chociażby ze
względów bezpieczeństwa. Faktem pozostaje, że wiele instytucji finansowych jest
przygotowanych z myślą o inflacji, a powyższa sytuacja w chwili obecnej jest trudna
nawet do wyobrażenia.
Teoretycznie możliwa jest sytuacja, w której nie występuje ani inflacja, ani
deflacja (innymi słowy, stopa inflacji jest równa zero). Mimo, że uzyskanie i
utrzymanie takiej stopy byłoby niezwykle trudne, warto rozważyć ten przypadek. W
50
T. Gruszecki, Teoria pieniądza i polityka pieniężna: Rys historyczny i praktyka gospodarcza, Oficyna
Ekonomiczna, Kraków 2004, str.181- 182.
51
Ibid. str. 184- 185.
52
J. Rostowski, Pięć mitów o deflacji, Rzeczpospolita, 21.06.2003.
34
literaturze pojawiają się opinie, że niewielka stopa inflacji, jest korzystniejsza dla
gospodarki niż całkowicie stałe ceny. Pogląd ten, argumentowany jest przede
wszystkim sztywnością płacy w dół53. W przypadku spadku popytu na pracę (z
jakichkolwiek powodów), płaca realna musi się zmniejszyć. Jednak, jako że nie można
zmniejszyć  sztywnych płac nominalnych, ma to odzwierciedlenie w spadku
zatrudnienia. Można, zatem dojść do wniosku, że przy inflacji nieznacznie większej od
zera, wielkość produkcji byłaby wyższa. Zwolennicy tej teorii nie negują wprawdzie, że
inflacja również wpływa na wielkość zatrudnienia. Gospodarka, w której istnieje
znaczna inflacja osiąga niższy poziom produkcji (np. ze względu na nierównomierną
alokację zasobów czy dezorientację cenową). Jednak uważają oni, że niewielki poziom
inflacji jest lepszym celem polityki antyinflacyjnej niż eliminowanie inflacji w ogóle.
53
R. Kokoszczyński, Współczesna polityka pieniężna w Polsce, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne,
Warszawa 2004, str. 123.
35
Zakończenie
Celem mojej pracy było z jednej strony zaprezentowanie złożonego
zjawiska, jakim niewątpliwie jest inflacja w możliwie całościowy i obiektywny
sposób, a z drugiej natomiast wskazanie na różnorodność problemów i poglądów
teoretycznych dotyczących tego procesu. Inflacji nie da się ocenić jednoznacznie, ze
względu na mnogość teorii i opinii różnych nurtów ekonomicznych. Nie jest możliwe
także rozpatrywanie tego zjawiska w oderwaniu od innych procesów gospodarczych, co
dodatkowo komplikuje to zagadnienie. Niestety mimo nieustannych poszukiwań
 pieniądza doskonałego rządy niemalże wszystkich krajów nadal zmagają się z tym
problemem. Najlepszym lekarstwem na inflacje jest usunięcie jej przyczyn, jednak to
właśnie one budzą najwięcej wątpliwości. Na przestrzeni dziejów powstało wiele
teorii, a trzy z nich przedstawione w mojej pracy zyskały szczególnie duże uznanie
wśród ekonomistów.
Niemniej jednak, nigdy nie osiągnięto powszechnej zgody nie tylko, co do
przyczyn, ale nawet, co do celów polityki antyinflacyjnej (inflacja zerowa, niska
inflacja dodatnia czy może inflacja ujemna). Niemożliwe jest sformułowanie
szczegółowych zasad, do jakiego momentu, jakimi środkami i za jaką cenę działania
antyinflacyjne powinny być prowadzone. Silny związek inflacji z takimi procesami
gospodarczymi jak bezrobocie czy stopy procentowe może spowodować, że cena
płacona za niską stopę inflacji może okazać się zbyt wysoka. Polityka antyinflacyjna
różni się, zatem w poszczególnych krajach i zależy od punktu widzenia organów
odpowiedzialnych za jej prowadzenie. W związku ze złożonością zjawiska inflacji, fakt
ten nie wydaje siÄ™ specjalnie zaskakujÄ…cy.
36
Bibliografia
Książki i artykuły:
1. Baro J. Robert, Makroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
1997.
2. Begg D., Makroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2007.
3. Belka M., Inflacja polityka antyinflacyjna we współczesnym kapitalizmie (z teorii
anglo- amerykańskiej), Uniwersytet A
ódzki 1985.
4. Bodie Z. i Merton R. C., Finanse, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
2003.
5. red. Cieślak M., Prognozowanie gospodarcze. Metody i zastosowania, Wydawnictwo
Naukowe PWN, Warszawa 1997.
6. Czarny B., Podstawy ekonomii, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
1998.
7. red. Flejterski S. i Świecka B., Elementy finansów i bankowości, wyd. CeDeWu,
Warszawa 2007.
8. Grabowski T., Podstawy teorii ekonomii, wyd. Adam Marszałek, Toruń 2000.
9. Gruszecki T., Teoria pieniądza i polityka pieniężna : Rys historyczny i praktyka
gospodarcza, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2004.
10. Hazlitt H., Inflacja wróg publiczny nr 1, wyd. Fijorr Publishing Company,
Warszawa 2007.
11. Kaz
mierczak A., Polityka Pieniężna w Gospodarce Otwartej, Wydawnictwo
Naukowe PWN, Warszawa 2008.
12. Kokoszczyński R., Współczesna polityka pieniężna w Polsce, Polskie
Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2004.
13. Kwiatkowski E., Podstawy ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
2002.
14. Orłowski W.M., Wampir się budzi, Polityka 2003 nr 11.
15. Owsiak S., Podstawy nauki finansów, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne,
Warszawa 2002.
16. red. Przybylska- Kapuścińska W., Współczesna polityka pieniężna, Difin, Warszawa
2008.
17. Rostowski J., Pięć mitów o deflacji, Rzeczpospolita, 21.06.2003.
37
Inne z
ródła:
1. Główny Urząd Statystyczny [on- line], Zharmonizowane wskaz
niki cen
konsumpcyjnych (HICP), Warszawa [dostęp 30.11.2009]. Dostępny w World Wide
Web: http://www.stat.gov.pl/gus/5840_5582_PLK_HTML.htm.
2. SkoY
epa M., Kotlán V. [on- line], Assessing future inflation in inflation targeting:
forecasts or simulations, BIS Paper No. 19, 2003, str. 149, Dostępny w World Wide
Web: http://www.bis.org/publ/bppdf/bispap19f.pdf.
38
Spis tabel i ilustracji
Spis tabel
1. Zmiana podaży pieniądza, a poziomu cen (1962- 2003r.).......................................... 17
2. Deficyt budżetowy, a stopa inflacji: wielkości przeciętne (1985- 1995r.). ................ 24
3. Inflacja a stopy procentowe w 2001 roku................................................................... 25
4. Prognozowanie inflacji przez poszczególne banki centralne (2002 r.) ...................... 32
5. Stopy inflacji i bezrobocia w Japonii (1997- 2002r.). ................................................ 33
Spis schematów
1. Luka inflacyjna a wzrost cen- stanowisko keynesistowskie....................................... 19
2. Luka inflacyjna ........................................................................................................... 20
3. Inflacja kosztowa ........................................................................................................ 21
4. Deficyt budżetowy, a stopa inflacji: wielkości przeciętne (1985- 1995r.) ................. 23
5. Krzywa Phillipsa......................................................................................................... 26
6. Zmodyfikowana krzywa Phillipsa .............................................................................. 27
7. Naturalna stopa bezrobocia, a inflacja........................................................................ 28
39