DSC02803

56

ERYING GOFFMAN

różnej rangi, takie jak nakrycia czy trunki, aby publiczność nie widząc, jak jest za kulisami traktowana, nie mogła tej rzeczywistości porównać ze swoim wyobrażeniem o tym, jak traktowana być powinna. Tutaj chowa się takie urządzenia, jak telefon, aby nie mogły się nimi posługiwać osoby niepowołane. Tutaj dopasowuje się kostiumy oraz inne elementy osobowej fasady i sprawdza, czy nie mają jakichś wad. Tutaj członkowie zespołu mogą na chwilę wbiegać podczas przedstawienia i folgować sobie bez obawy, że obrażą widownię. Tutaj poucza się lub wyrzuca z przedstawienia nieudolnych członków zespołu, którzy mogą zrobić złe wrażenie. Tutaj wykonawca może się odprężyć, porzucić fasadę, wyjść z roli. Simone de Beauvoir opisując sytuacje, w których kobiety pozostają bez męskiej widowni, znakomicie przedstawia tę zakulisową działalność:

Wartość takich stosunków polega na prawdzie, która leży u ich podstaw. Wobec mężczyzny kobieta zawsze coś chce odegrać: kłamie, udając, że traktuje siebie jako nieistotną inność, kłamie, stawiając przed mężczyzną — poprzez mimikę, stroje i przygotowane słowa — urojoną postać; taka zaś komedia wymaga bezustannego napięcia. W obecności męża czy kochanka każda kobieta myśli, w mniejszym lub większym stopniu: „Nie jestem sobą”. Świat męski jest twardy, ma ostre zęby, głosy w nim są zbyt donośne, światła zbyt jaskrawe, zbyt szorstkie. W obecności innych kobiet kobieta znajduje się jakby za zasłoną — ostrzy broń, ale nie walczy, zestawia stroje, obmyśla makijaż, przygotowuje podstępy — wałęsa się za kulisami w rannych pantoflach i w szlafroku przed wejściem na scenę; lubi tę ciepłą, łagodną, odprężoną atmosferę (...)

Dla niektórych kobiet ta płocha i gorąca zażyłość jest cenniejsza niż uroczysta powaga stosunków z mężczyznami^{1 2 3 4}.

Bardzo często kulisy mieszczą się dosłownie na zapleczu miejsca, w którym* odbywa się występ, oddzielone od niego tylko jakąś przegrodą i strzeżonym przejściem. Dzięki temu, że scena i kulisy graniczą w ten sposób ze sobą wykonawca może w trakcie przedstawienia otrzymywać pomoc zza kulis; może też przerwać przedstawienie dla krótkiej chwili odpoczynku za kulisami. Ogólnie biorąc, kulisy są miejscem, w którym wykonawca może być pewien, że nie pojawi się nikt nieproszony z widowni.

Skoro za kulisami ujawnia się istotne tajemnice przedstawienia i skoro wykonawcy wychodzą tutaj z roli, jest rzeczą naturalną że miejsce to jest niedostępne dla publiczności i że nawet ukrywa się przed nią jego istnienie. [...]

Jedną z najlepszych okazji do obserwowania, jak odbywa się manipulowanie wrażeniami, jest chwila, kiedy wykonawca przybywa zza kulis na miejsce, gdzie może spodziewać się widowni, lub kiedy stamtąd wraca. Są to chwile, kiedy znakomicie można zobaczyć wchodzenie w rolę i wychodzenie z roli. Przykładu

1

symptomów —jednostkowych środków wyobrażenia — rytuał nawiedzenia musi pasować do postaci

2

mitycznej". [Na temat kultu wodu por. w niniejszym podręczniku tekst Jerzego Grotowskiego Akcja

3

w tak samo zatytułowanym dziale s. 463 — przyp. red. tomu].

4

Simone de Beauvoir, Druga płeć [przeł. Gabriela Mycielska, Maria Leśniewska, wyd. 2, Warszawa 2003, s. 600-602; przytoczony fragment w przekł. Marii Leśniewskiej — przyp. red. tomu].