DSC02770 (2)

Perswazyjność jako cecha stylowa gatunków prozy publicystycznej XVII wieku

Uogólnienia, które przedstawiam w niniejszym artykule, dotyczą następujących gatunków: kazania, dyskursu, rozprawki polemicznej, pism emen-dacyjnych. Wszystkie one wyrastają ze wspólnego pnia, zaś teksty tworzone są na podstawie kanonów retoryki, czego konsekwencją są pewne wspólne cechy stylowe. Dobór tekstów podyktowany był prowadzonymi przeze mnie badaniami porównawczymi nad XVII-wiecznym piśmiennictwem śląskim, protestanckim ogólnopolskim i piśmiennictwem katolickim, stąd ograniczona ilość gatunków i dobór autorów tekstów¹.

Materiał opracowany został w oparciu o teorię cech stylowych. W krótkiej wypowiedzi nie sposób przedstawić całości zagadnień związanych z tą teorią, ograniczam się więc tylko do niezbędnych dla dalszego toku wypowiedzi wyjaśnień².

Cecha stylowa jest to kategoria stylistyczna z pogranicza stylistyki, psy-cho- i socjolingwistyki, logiki i estetyki, jest ona bytem hybrydalnym i można ją rozumieć jako jakościowe zasady uporządkowania i organizacji mowy, które uwarunkowane są celami komunikacji, czynnikami szeroko pojętej sytuacji komunikacyjnej, dyrektywami pragmatycznymi aktu mowy. Cecha stylowa warunkuje uruchomienie pewnego zespołu środków językowych dla swojej aktualizacji. Jest więc ogniwem pośrednim pomiędzy funkcjonalnym a stylistycznym aspektem tekstu, por. (Rizel 1978: 78-80). Rozpatrywana może być jako czynnik stylotwórczy (byt psycholingwistyczny) lub jako rezultat działalności językowej, mający konkretne wykładniki językowe w tekście i jego organizacji. Nabór cech stylowych przeprowadza się na podstawie analizy uwarunkowań sytuacji komunikacyjnej, a więc: specyfiki sfery komunikacyjnej, celów komunikacji, sytuacji nadawczo-odbiorczej, historycznie ukształtowanych norm stylistycznych itp. Nadaje to cechom stylowym obiektywny charakter.

Celem komunikacji, który realizowały omawiane tu gatunki tekstów, było propagowanie określonych idei, przekonanie odbiorców o słuszności głoszonych poglądów, a tym samym nakłonienie ich do pożądanych zachowań. Z agitacyjnym celem publicystyki wiąże się obecność w tych tekstach środków językowych powołanych do perswazyjnego oddziaływania na