DSC03328 (5)

164

I i rozwijało

Sili

astronomicznego. Zależność dwustronna: pisarz kreuje ność mitu w świadomości chłopów z Lipiec, a obecność udziela się samemu przedstawieniu pisarskiemu. Nie tvn tutaj wizjonerstwo w Chłopach sąsiaduje o miedzę z *

165

Reymonta

tem modrą płachtą, poprzebijaną srebrny — Ctas wieczerzać, kiedy słowo ciałem aie^stałT^

Roch’' (Z, 87-80).    ° ^‘‘“jgniach oparte jest przecież zakończenie aktu II

Cały ten fragment niewiele ma wspólnego z obs wcb P- •- i-jno drAd>7:ape_ń_walee_2:_maslŁaTnL_rQzświetla nym prawdopodobieństwem: pochód gwiazdy wign--^WĄ firmamencie to jakaś wizja świetlna, a nie zapis iffl Pd

mieszkalna

1»> it

ff _agle przed Konradem **Wko oświetlone i ustr _ I i ^ywo, w Betlejem biblijnym nie mogło być choinki, jjLj najdawniej zaświadczone istnienie sięga dopiero po-ggi XVI wieku. Konrad na ten widok powiada:

Próba nowego odcsyt_ania

te niebo pokryło się rosą świetlista

Warz

realną.    ^

Przy pewnych godzinach Wigilii w domostwie Boryny ^ starczy odmienić dokumentację komparatystyczną, a wy^ pozostanie ten sam. Zamiast Eliadego — Gaston Bachelar<j lub badacze zajmujący się funkcją ognia w pierwotnych spo. łeczeństwach. Zrąb systemu Bachelarda na temat interpretacji archetypów w podświadomości zbiorowej i w działaniach twórców oparty został na prastarej mitologii czterech żywio. łów kosmicznych: ogień, woda, ziemia i powietrze.¹¹ W ze. spole wspaniałych witraży w krakowskim kościele Franciszka-nów żywioły te do istnienia plastycznego powołał Reymon. towi rówieśny Stanisław Wyspiański.

Ogień posiada wielorakie funkcje archetypiczne: niszczy, ale również oczyszcza. Ludzkość zarówno grzebie swoich zmarłych, jak ich oczyszcza paląc ciała. Dalszą gałęzią będzie ogień przez człowieka obłaskawiony, ognisko domowe jako symbol rodu, a z kolei rodziny. Dopuszczony do rodu to -„ współogn iskowiec”. Ponieważ pod gwiazdą betlejemską z przyjściem na świat Chrystusa, powstała rodzina, więc i święto odpowiednie zaczerpnęło swoje składniki z tych wyobrażeń i reliktów kulturowych. Zwłaszcza w obyczaju polskim jest ono świętem rodziny.

i G. Bachelard, La Psychanalyse du jeu, Paris 1938; tenże, L’Bau et les r&oes, Paris 1042; tenże, U Air et les—songes, Paris 1643; tenże, La Terre et les riveries de la volonte, Paris 1949. System Bachelarda zreferował J. Błoński (Teoria obrazu poetyckiego Gastona Bachelarda, „Pamiętnik Literacki” 1962, z. 1). —

0    roli ogniska ®dh. S. Ciszewski, Ognisko. Studium etnologiczne, Kraków 1603. — O formach kultu powietrza <jako wichru burzy

1    tqczy), ognia, wody i ziemi u Słowian zob. K. Moszyński Kultura ludowa Słowian, wyd. 2, Ł. IX, cł 1, Warszawa 1967 a’ dam

_tii    *    •

odczytania «ChtoP<^»

ji. Wyspiańskiego owa pierwsza rodzina ze stajenki gtfld ^iei staje się każdą w ogóle rodziną, a noc Bożego _1Ptiej^eirl ._n i. to zarazem noc narodzin wolności narodu. Na

Wmi*

.' ignifl kiedy po dręczącej walce z maskami rozświetla IbW I—a Saaaadsisa izba niewielkaH

Gwiazdka zeszła i świeci, nad kolebką dziecięcą,

„ad miłością zabłysła matczyną.

Światło błysło stuleci, radość nocy tej święcą:

Gwiazda zeszła nad świętą rodziną.

Oto dziecię w kolebce, matka nad nim schylona.

Około niej Anieli?

Domie to mój? Mnie żona? ^M

Zaś w izbie Borynów dwie sprawy jednocześnie w podobnym splocie mitotwórczym: mały Jezus w szopie uro-dzony, pozbawiony ognia i ciepła, więc może on spocząć w każdej ogrzanej izbie:

„Cicho się w izbie stało, ciepło, serdecznie, nabożnie i tak uroczyście, jakby między nimi leżało to święte Dzieciątko Jezus.

Ogromny, a ciągle podsycany ogień wesoło trzaskał na kominie i rozświetlał całą izbę, aż lśniły się szkła obrazów i czerwieniały zamarznięte szyby, a oni siedzieli teraz wzdłuż ławy przed ogniem i poredzali z cicha a poważnie [...].

Hej, mój Jezus kochany! W stajence ci to lichej urodzić się przyszło, tam w tych krajach dalekich, między obcymi, między Żydy paskudne, między heretyki srogie! a w ubóstwie takim, w taki mróz! O biedoto przenajświętsza, o Dziecineczko słodka!... Myśleli i serca biły współczuciem, a dusze się zrywały i niesły we świat” (Z, 9(X—91).    _ .

n S. Wyspiański, Dzieła zebrane, g V. Kraków 1959, a. 143.

83 ibidem# s. 145.