DSC03409 (5)

rzuca jedne kształty dla innych, aby miał do nich duszę przywiązać. Reymont, gdy usiłuje być tkliwym, staje się ckliwym tylko. Usiłuje on wpaść czasem w ton Prusa czy Żeromskiego, tak jak wpada w ton Sienkiewicza; są to jednak objawy zde-lórientowania, ogarniające go, gdy zaczyna rozmyślać, gdy prtestaje pochłaniać go sama treść zmieniającego się życia. Najsilniejszym jest wtedy, gdy usiłuje z samego przedmiotu wysnuć odpowiadający punkt widzenia, gdy przystosowuje się całego szerokiego bezkształtu życia w przeistoczeniu. Na próżno więc szukać u niego syntezy myślowej, naukowej Prusa lub etycznej powagi Orzeszkowej. Reymonta nie wiąże z nikim i z niczym żaden uczuciowy węzęł. Jest on miejscem, przez które przechodzą wrażenia. Styl jego jest gwarliwy jak rynek i barwny jak ten wzorzysty kobierzec, w jaki układają się a&roje kobiet naszych na targu. Nikt tu nie modli się, nie skupia, nie walczy w głębokim znaczeniu. Tu kłębi się, przewala, huczy życie barwne, zmienne, wiecznie młode i wiecznie kipiące. Reymont stylizujący czy filozofujący bywa jednym | najnieznośniejszych pisarzy. Staje się potęgą, gdy zdoła, spojrzeć na życie tak, jak gdyby to było tylko powikłanie i poplątanie plam barwnych, kiedy samo życie duchowe rozłoży na takie plamy psychiczne. Jest on zimny nie dlatego, że dużo myślą ujmuje, lecz dlatego, że ogarnia wzrokiem -wiele,. ale w ten sposób wiele, że każda pojedyncza rzecz traci swe znaczenie samoistne, a całość go pomimo to nie nabiera. Jest Reymont najwybitniejszym i najbardziej utalentowanym przedstawicielem współczesnej mieszczańskiej dezorientacji. Wie on naprawdę jedną tylko rzecz, że coś się nieustannie zmienia, ale dlaczego i po co, o to go się nie pytać. Jeżeli bowiem powie on coś o tym, będzie to rzecz pochwycona z powietrza, a nie z głębi duszy. Wyrzucił on przed nami całą galerię typów wytworzonych przez przekształcenie, jakiemu ulega społeczeó-• stwo, ale żadnego nie pokochał, więc też żadnego nie zrozumiał. Światło jego jest twarde. I postacie jego są jakby ósma-, gane przez wiatr. Są jakby po przeprowadzce czy podczas niej. Gdy się to czyta, wie się, widzi się, -że społeczeństwo idzie

gdzieś i jakoś się zmienia. Ale widzi się tylko samą zmianę, nie współtworzy się jej i nie współczuje. Reymont jest najmniej lirycznym i najmniej dramatycznym z polskich pisarzy. Jego napływy liryzmu są zawodzeniami niczym nie umotywowanymi, wyrywają mu się one tak, jak babie przy okopywaniu kartofli piosenka. Związek tych przyśpiewywać, przytupywać Reymontowskich z treścią dzieł jego jest powierzchowny i przypadkowy.

Stanisław Brzozowski: Współczesna powieść i krytyka. Artykuły literackie. Studia o Wyspiańskim.. Warszawa 1936, s. 61—63.

MISTRZOWSKIE DZIEŁO

W naszej beletrystyce poświęconej ludowi wiejskiemu i jego sprawom zajmuje powieść Reymonta [...] miejsce wyjątkowe. Nikt z poprzedników autora Chłopów nie ogarnął tylu rzeczy i czynności związanych z bytem ludu wiejskiego, z naturą chłopa i przyrodą wsi — nikt tak dokładnie nie odtworzył środowiska chłopskiego i takiej masy postaci chłopskich nie zgrupował. Literaturę naszą będą zdobiły zawsze takie dzieła wspaniałe, jak Szkice węglem Sienkiewicza, Placówka Prusa Stpii wiemy jednak wszyscy, że są to motywy poszczególne wielkiej symfonii życia ludu, epizody wyjęte z całości. Obrazki wiejskie Dygasińskiego są skarbnicą swojszczyzny i tchną świeżością przyrody wiejskiej, w odtworzeniu wszakże chłopa, jego bytu i charakteru, grzeszą widoczną jednostronnością. Sewera (Maciejowski) powieści wiejskie’ blisko bardzo stoją chłopa i jego doli, biorą go szczerze za przedmiot bezinteresownego badania, ale w nich jest za wiele lubowania się w osobliwszych postaciach świata ludowego, za wiele również szlachetnego poetyzowania duszy ludu, zachwycania się artystycznego tym, co jest w nim „bajecznie kolorowym”. Młodsi pisarze, dotykający przeważnie tematów ludowych, jak Wł.