DSC03410 (5)

H| Jędfti kształty dla innych* aby miał do nich duszę przywiązać, Reymont, gdy usiłuje być tkliwym, staje się ckliwym tyłka Usiłuje on wpaść czasem w ton Prusa czy Żeromskiego, tak jak wpada w ton Sienkiewicza; są to jednak objawy zde-aorimtowunia, ogarniające go, gdy zaczyna rozmyślać, gdy pliH pochłaniać go sama treść zmieniającego się życia. tfcjllłnJejszym jest wtedy, gdy usiłuję z samego przedmiotu odpowiadający punkt widzenia, gdy przystosowuje się K'^|H szerokiego bezkształtu życia w przeistoczeniu. Na próżno więc szukać u niego syntezy myślowej, naukowej Pru-ta łab etycznej powagi Orzeszkowej. Reymonta nie wiąże z ni-kfem i z niczym żaden uczuciowy węzęł. Jest on miejscem, przez ^■Pjpnaebodzą wrażenia. Styl jego jest gwarliwy jak rynek I barwny jak ten wzorzysty kobierzec, w jaki układają się l&EftjJ kobiet naszych na targu. Nikt tu nie modli się, nie |kapia. nie walczy w głębokim znaczeniu. Tu kłębi się, prze-gplte, huczy życie barwne, zmienne, wiecznie młode i wiecznie kipiące. Reymont stylizujący czy filozofujący bywa jednym z najnieznośniejszych pisarzy. Staje się potęgą, gdy zdoła. Rpnjrwć na żyde tak. jak gdyby to było tylko powikłanie i poplątanie plam barwnych, kiedy samo życie duchowe rozłoży na takie plamy psychiczne. Jest on zimny nie dlatego, że dużo roijHB ujmuje, lecz dlatego, że ogarnia wzrokiem wiele, ale Hppa-fposób wiele, że każde pojedyncza rzecz traci swe znaczenie samoistne, a całość go pomimo to nie nabiera. Jest Reymont najwybitniejszym i najbardziej utalentowanym przed-stawicielem współczesnej mieszczańskiej dezorientacji. Wie on naprawdę jedną tylko rzecz, że coś się nieustannie zmienia, ale dlaczego i po co, o to go się nie pytać. Jeżeli bowiem powie on coś o tym, będzie to rzecz pochwycona z powietrza, a nie * głębi duszy. Wyrzucił on przed nami całą galerię typów wytworzonych przez przekształcenie, jakiemu ulega społeczeństwo, ale żadnego nie pokochał, więc też żadnego nie zrozumiał.. Światło jego jest twarde. I postacie jego są jakby osma-RUie przez wiatr. Są jakby po przeprowadzce czy podczas niej. Ody aSę to czyta, wie się, widzi się, że społeczeństwo idzie

gdzieś t Jakoś się zmienia. Ąle widzi się tylko samą zmianę, nie współtworzy się jej i nie współczuje. Reymont jest najmniej lirycznym l najmniej dramatycznym z polskich pisarzy. " Jego napływy liryzmu są zawodzeniami niczym nie umotywowanymi, wyrywają mu się one tak, jak babie przy okopywaniu kartofli piosenka. Związek tych przyśpiewywać, przytupywać Reymontowskich z treścią dzieł jego jest powierzchowny i przypadkowy.

Stanisław Brzozowski: Współczesna pomieść i krytyka. * Artykuły literackie. Studia o Wyspiańskim. Warszawa 1936, ś. 61—63.

MISTRZOWSKIE DZIEŁO

W naszej beletrystyce poświęconej ludowi wiejskiemu i jego sprawom zajmuje powieść Reymonta [...] miejsce wyjątkowe. Nikt z poprzedników autora Chłopów nie ogarnął tylu rzeczy i ezynttpści związanych z bytem ludu wiejskiego, z naturą chłopa i przyrodą wsi — nikt tak dokładnie nie odtworzył środowiska chłopskiego i takiej masy postaci chłopskich nie zgrupował. Literaturę naszą będą zdobiły zawsze takie dzieła wspariiałe, jak Szkice węglem Sienkiewicza, Placówka Prusa itp., wiemy jednak wszyscy, że są to motywy poszczególne wielkiej symfonii życia ludb, epizody wyjęte z całości. Obrazki wiejskie Dygasińskiego są skarbnicą swojszczyzny i tchną świeżością przyrody wiejskiej, w odtworzeniu wszakże chłopa, jego bytu i charakteru, grzeszą widoczną jednostronnością. Sewera (Maciejowski) powieści wiejskie' blisko bardzo stoją chłopa i jego doli, biorą go szczerze za przedmiot bezinteresownego badania, ale w nich jest za wiele lubowania się w osobliwszych postaciach świata ludbwego, za wiele również szlachetnego poetyzowania duszy ludu, zachwycania się artystycznego tym, co jest w nim „bajecznie kolorowym”. Młodsi pisarze,^ dotykający przeważnie tematów ludbwych, jak Wł.

119