DSC03657 (2)

mntogrnfem gazowym lub cieczowym i deiek-(orcm masowym SPE-HPLC-MS) (3.11.12. 28.31.34.43). Duinkcrrkcn i wsp. (7) analizowali zależności temperaturowe w ekstrakcji na fazie stałej w systemach on-line SPE—HPLC i LC-MS. Wykazano związek między wzrostem temperatury solwentu a precyzją oznaczeń, .szczególnie gdy odzysk analizowanej substancji jest w granicach 100#. Ponadto ustalono, że w układach temperaturowo zależnej SPE w porównaniu do konwencjonalnej znacznie zmniejsza sic zużycie rozpuszczalników oraz skraca czas analizy.

Porównawczo nową formą SPE. wprowadzoną |v 1992 r. przez Pawliszyna i wsp. (19) jest SPEM (mikroekstrakcja do fazy stałej). Jest to metoda niedroga, szybka i nie wymagająca użycia rozpuszczalnika. Znalazła zastosowanie w chromatografii gazowej, ponieważ proces desorpcji analizowanych substancji przeprowadza sic metodą termiczną w dozowniku chromatografu gazowego. W SPEM adsorbent jest umieszczony w postaci cienkiego włókna w igle mikrostrzykawki. na którym sorbują sic składniki badanej próbki W ciągu kilku lat SPEM została przystosowana do pracy w systemach HPLC. Pawliszyn i Lurd (17) opracowali dla układów sprzężonych z chromatografem cieczowym modyfikację konwencjonalnej SPEM. technikę nazwaną „mikroekstrakcją w kapilarne" - in tube-SPEM, w której analizowana substancja jest adsorbowana na polimerze pokrywającym wewnętrzną powierzchnię kwarcowej kapilary. W analizie fitochemicznej SPEM jest / powodzeniem wprowadzane do badań lotnych związków, składników olejków eterycznych m.in. emitowanych przez gatunki szpilkowych (33).

Kolejną formą ekstrakcji SPE są dyski. Obejmują one płaskie, elastyczne krążki membranowe o grubości od 1 do 0.5 mm i średnicy od 4 do 96 mm. Materiał, z którego są wykonane jest obojętną matrycą teflonową, na bazie poli-tetralluoroetylenu (Pi FE), w którą wprowadzono wypróbowane w technice SPE fazy związane. up. C—18 (krążki 3MEmpore, 90% fazy odwróconej, USA) lub żywice kationowo-wy-mienne (krążki Novo Clean. 60% żywicy, USA) (19,26). Odmienną konfigurację przestrzenną dysków SPE (dyski sztywne) stanowią mikrokolumny SPEC (Ansys. USA) zawierające d\ sk ekstrakcyjny na bazie włókna szklanego / żelem krzemionkowym ze związanymi

fazami (1.26). Dyski ekstrakcyjne w porównaniu do upakowanych złóż SPE mają wyższą wartość stosunku powierzchni poprzecznej do masy złoża, co w efekcie daje możliwość stosowania większych prędkości przepływu przy dużych objętościach próbki charakteryzującej się niskim stężeniem analizowanych związków (1.19). Struktura krążków umożliwia ominięcie niekorzystnych efektów wynikających z niewłaściwego upakowania kolumienek sorbentami i związanego z tym zjawiska „kanałowa-nia”. Jest ono przyczyną niejednorodnego przepływu fazy ruchomej, obniżenia wartości współczynnika sorpcji i powtarzalności analiz (19). Systemy dysków SPE z odpowiednim oprzyrządowaniem (pojedyncze i wielostanowiskowe próżniowe stacje obróbki) stanowią prostą i skuteczną metodę szybkiej i efektywnej ekstrakcji. Ze względu na łatwość, z jaką ulegają zapychaniu, zalecane jest stosowanie prcfilt-rów (26.43). Nową konstrukcję, różną od dysków membranowych oraz wykonanych z włókna szklanego, posiadają dyski ekstrakcyjne Ba-kerbond Speedisk™ (J.T. Baker, USA) (rycina 6). Dzięki mikrocząsteczkom sorbentu osadzonym w laminarncj strukturze oraz opracowanej konstrukcji wlotu, umożliwiają one szybsze przepływy i lepszy dostęp analizowanej substancji do fazy stałej. Dodatkowo są one zaopatrzone w filtr z włókna szklanego, zabezpieczający przed zatykaniem oraz umożliwiający analizę próbek zawierających zawiesiny (26). Ekstrakcja do dysków SPE ze względu na wymienione właściwości jest obecnie wykorzystywana głównie w analizie środowiska (19,25,26).

W 1997 r. w USA wprowadzono nowy rodzaj systemów ekstrakcji do fazy stałej, mianowicie 96-punktowe płytki ekstrakcyjne - „96 well plaies" (rycina 6) (42). Stanowią one 96 mikrokolumienek SPE upakowanych ziarnami sorbentów lub zawierających dyski ekstrakcyjne. umieszczonych w 8 rzędach i 12 kolumnach w prostokątnej płytce wykonanej z polipropylenu (26,42,43). Obecnie dostępne są także formy 384-punktowe (26). Systemy płytek ekstrakcyjnych są szczególnie przydatne w badaniach przesiewowych nowych kandydatów na leki, w chemii kombinatorycznej, w przygotowaniu próbek do badań metodami sprzężonymi LC/ MS-MS, gdzie czas analizy w porównaniu do klasycznej HPLC jest około 10-30-krotnie krótszy (odpowiednio 1-3 min.) (26,42). Praca w systemach płytek ekstrakcyjnych jest w pełni

Farmacja Polaka. Tom SU. nr2002

I.    Bleyins D.D.. Schulilieis S.K.: LC/DC Int. 7. 70. 1994. - 2. Bauvier E.S.P.. Manili D.M.. Iraneta P.C. i wsp.: LC/GC Int. 10. 577. 1997. - 3. Brinkniun U.A.Th.. Vrels R.J.J.: LC/GC Int. 8. 694, 1995. - 4. Chaurasi N.. Wichtl M.: Piania Med. 53. 432. 1987. - 5. Choi Y.H.. Kim J.. Noh M.J. i wsp.: Chromatog-raphia 47. 93. 1998. - 6. Christian C.D.: Analitycal Chemistry. Wiley and Sons. New York. 1994. - 7. Duinkerken A.. Schellen A.. Halmingh O. i wsp.: LC/GC Eur. 13. 182. 2000. - 8. Gere R.. Derrico EM:. LC/GC Int. 7. 325. 1994. - 9. Gere R.. Derrico E.M.: LC/GC Int. 7. 370. 1994. - 10. Geerdink R.B.. Attcina A.. Niessen W.M.A.. Brinkman U.A.Th.: LC/GC Int. II. 361. 1998.

II.    Glawniak K.. Funnanowa M.. Zgórka G. i wsp.: Herba Pol. 42. 309, 1996. - 12. Glowniak K.. Zgórka G.. Dragan T.: Farm Pol. 49. 28. 1993. - 13. HiinnłlUi P.. Vuorela H„ Tómąuist K„ Hiltunen R.: Piania Med. 58. 176. 1992. - 14. Hostetiman K.: Planta Med. 39, I. 1980.- 15. Letellier M.. Budziński

zautomatyzowana, a kolejne etapy procesu ekstrakcyjnego sq kontrolowane pod zmniejszonym ciśnieniem lub przez utycie sprężonego powietrza, bądź azotu a także pod wpływem siły odśrodkowej z zastosowaniem specjalnej konstrukcji wirówek (43).

W ciągu ostatnich lat do analizy laboratoryjnej wprowadza się wiele nowych metod ekstrakcji. stanowiących alternatywę dla technik tradycyjnych. Wymagają one jednak dopracowania - określenia optymalnych warunków rozdziału, wyboru odpowiednich rozpuszczalników oraz nowych rozwiązań aparaturowych, aby mogły być powszechnie, bez ograniczeń stosowane. Poszukiwanie i opracowanie nowych technologii przygotowania próbek (nie tylko pochodzenia roślinnego) do analizy chromatograficznej. stanowi obecnie jedno z najważniejszych zadań chemii analitycznej.

Piśmiennictwo

H.. Garrgues P LC/GC Int. 12. 222. 1999. - 16 La-x JM.: LC/GC Eur. 13. 174. 2000. - 17. Lord H.L. Pawliszrn J.: LC/GC Int. 11. 776. 1998 - 18.

Liu H.. Wahmeyer K.R.: J. Chromatogr. 577. 61. 1992. - 19. Majars R.E.: LC/GC Int. 8. 128. 1995.

- 20. Majars R E: LC/GC Im. 8. 375. 1995.

21. Majars R E: LC/GC Int. 9. 638. 1996. - 22. Majars R.E: LC/GC Int. 10. 93. 1997. - 23. Majars R E: LC/GC Int. 12. 19. 1999. - 24. Majars R.E.: LC/GC 12.41. 1999. - 25. Majars R.R.: .LC/GC Eur.

14. 284. 2001. - 25. Majars R.E: LC/GC Eur. 14. 746. 2001. - 26. Markham K.R.. Hammetl K.R.W.. Ofinan D.J.: Phytochemistry 31. 549. 1992. - 27. Marżo EM.. Arrigoni Martelli E. Bruna G. i wsp.: i. Chromatogr. 535. 255. 1990. - 28. Mc Dowal R.D.: LC/GC Int. 7. 638. 1994. - 29. Nyirtdy Sz.: Ap-plicabilily of forced-flow planar separation methods in thc analysis and isolation of natural products. In the Book of Abstracts ..The application of chromatograp-hic methods in phytochcmical and biomedical analysis”. 2^Bj International Symposium on Chromatograp-hic Methods in Phytochemical and Biomedical Analysis. Lublin-Kazi mierz Dolny June 14-16. 2000. 30.

— 30. Ollers S.. Lieshaut.M.. Janssen H-G.. Cramers CA.: LC/GC Int. 10. 435. 1997.

31. Rios J.L. Manez S.. Paga M.. Alcaraz M.J.: Phytochemistry 31. 1947. 1992. - 32. Schafer B.. Hannig P.. Engewald W.: J. High Res. Chromatogr.. 18. 587. 1995. - 33. Schultz U.. Albrascheit G.: i. Chromatogr. 442. 353. 1988. - 34. Smith R.M. Bur• ford M.D.: J. Chromatogr. Sci. 32. 265. 1994. - 35. Smith R.M.: LC/GC Int. 9. 8. 1996. - 36. Szumilo H. Iw]: Chemia analityczna (red. Kocjan T.) PZWL. Warszawa, 2000. str. 450. - 37. Tanaka N.. Kudo M.. Taniguchi T. i wsp.: Chem. Pharm. Buli.. 26. 1339. 1978. - 38. Tanaka N.. Murakami T.. Saiki Y. i wsp.: Chem. Pharm. Buli.. 26. 3580. 1978. - 39. Theodori-dis G.. Jong C.F.. Laskaris G.. Verpoorte R.: Chro-matographia 47. 25. 1998. - 40. Verres T.: LC/GC Int. 10. 114. 1997.

41. Wells DA.: LC/GC Eur. 12. 704. 1999. - 42. Wells DA.: LC/GC Eur. 13. 158. 2000. - 43. What-man-Sample Preparation. Katalog handlowy. 1999. - 44. Zgórka G.. Glowniak K.: „Badanie i izolacja związków kumarynowych oraz kwasów fenolowych w gatunku Libanotis dolichostyla Schischk ". Praca Doktorska. Akademia Medyczna w Lublinie. 1996.

421

Harnucjj Piil*kj. funt nr M. 21X12