DSC03919 resize

76 Jam DtĘbrowaki

rżenie nie Jest mozli we. Łącząc wspomniane importy ceramiczne z szer kim zasięgiem owego przejmowania ceramiki łużyckiej (J. Dąbrów* 1983), można mówić o wędrówkach jednostek lub małych grup ludzki* po tym rozległym terenie. Ostatnio interpretuje się rozszerzenie ą. zespołu pól popielnicowych raczej jako wędrówkę idei religijnych. *1* obserwacje prowadzone na terenach, gdzie można precyzyjnie datow&? przebiegające zmiany, sugerują również i przenikanie niewielkich grup ludzkich (por. np. J. A. AIexander 1979; S. Deger-JaJkotzy 1977, s. 64 n.).

Przechodząc więc do bezpośredniej odpowiedzi na postawione pytanie trzeba stwierdzić, że o obecności kultury łużyckiej na Pomorzu mówić można dopiero od czasu występowania tu całego zespołu charakterystycznych cech. Oprócz ceramiki i obrządku ciałopalnego notujemy w początku IV okresu epoki brązu występowanie tu także łużyckich rysów w formach metalowych, łużyckich zasad wyposażania grobów, form domów i innych. Intuicyjnie przyjąć można, że ten zestaw cech występuje już i w drugiej połowie III okresu, ale brak dostatecznej ilości materiałów dla udowodnienia tego. Nie wiadomo też na razie, czy cechy łużyckie wykrystalizowały się jednocześnie na całym Pomorzu.

Należy więc przyjąć dalsze istnienie grupy zachodniopomorskiej. przy czym grupa ta nadal przejmuje różne elementy kulturowe z terenów sąsiadujących z nią od południa, są to więc tym razem elementy łużyckie. Proces ten przebiega podobnie jak i na innych terenach nadbałtyckich, ale chyba nieco szybciej i na pewno intensywniej, co wynika choćby z bliskości terytorialnej. Jednocześnie teren Pomorza przekazuje te elementy kulturowe i dalej. Sygnalizowane już różnice garniturów grobowych oraz lokalnej metalurgii sugerują, że podział na grupy: kaszubską i zachodniopomorską nadmorskiej kultury łużyckiej (J. Dąbrowski 1980, s. 44 n.) jest kontynuacją tradycji wczesnego'III. a zapewne i II okresu epoki brązu. Istotną rolę przy powstaniu! tego podziału odgrywało zapewne między innymi i zróżnicowanie dróg napływu brązów, i innych elementów kultury. Powstanie więc odłamu kultury łużyckiej na Pomorzu uważać można za integralną część szerszego procesu zachodzącego na terenach nadbałtyckich podczas dłużazego odcinka czasu, a w ostatecznej instancji będącego efektem napływu z południa nowego surowca, a przetartymi szlakami także i innych wytworów, idei oraz grup ludzkich.

Nie zamierzam tu oczywiście przedstawiać chara k te rys ty ki dwóch z grup nadmorskiej kultury łużyckiej podczas IV i V okresu epoki brązu, ale chciałbym tylko pokrótce zwrócić uwagę na kontynuację wyżej omówionych procesów także i w tym czasie. Rozpocząć należy od obrządku ciałopalnego. Stanowi on teraz wyłączny rodząj pochówku. ale sama forma grobu Jest bardzo zróżnicowana. Groby płaskie l kurhany