DSC02860 (2)

w tym sam «akt»”¹. Jednak nawet popierające tę strategię teoretyczki miały co do niej pewne wątpliwości. Rachel Bowlby ostrzegała przed zbyt łatwym uznaniem „dyskursu” ciała za najskuteczniejszą formę kobiecej „wypowiedzi". „Trzeba jeszcze wykazać - napomina Bowlby - że kobiece ciało jako takie stanowi odrębny modus podmiotowości”².

Widoczność i reprezentacja

Przed jeszcze poważniejszym problemem stają zarówno wdzięczna baletnica, jak i konfrontacyjne performerki w rodzaju Finley i Sprinkle; ciało kobiece jest już samo w sobie tak głęboko wpisane - jako przedmiot i w system przedstawieniowy, że nowe performanse, niezależnie od ich intencji, też się od nowa wpisują w ten system. Już sama przestrzeń performansu jest płciowo określona - zauważa Jill Dolan - tak że dała kobiece w tej przestrzeni „zaczynają odpowiadać wyznaczonym przez mężczyzn wzorcom dopuszczalnego wystawienia się na pokaz”³. Jak ostrzegał Derrida: możemy podejmować „próby wychodzenia i prowadzenia dekonstrukcji bez zmiany terenu, przy jednoczesnym ujawnianiu tego, co ukryte w podstawowych pojęciach przy użyciu do niszczenia budowli narzędzi lub kamieni dostępnych w obrębie domu (...). Ryzyko polega tutaj na bezustannym potwierdzaniu, umacnianiu (...) tego właśnie, co próbuje się zdekonstruo-wać’’^⁴. Zwięźlej, a przez to lepiej do zapamiętania brzmi to w często cytovyanej formule Audre Lorde: „narzędziami pana nie da się rozebrać jego domu"⁵.

Pojawiło się bardzo wiele performatywnych i teoretycznych odpowiedzi na ten problem. W Unmarked. (Nieoznakowane, 1993) Peggy Phelan przestrzega, że bardziej krytycznemu badaniu trzeba poddać samo uwidocznienie. Podkreślając, że performans może coś uwidocz-

Biać - powiada - feministki nie biorą pod uwagę siły tego, co niewidoczne, ani też pewnego nieoznakowania żywego performansu, który „staje się poprzez zniknięcie”. Nie próbując utrwalić się w ustalonych kopiach, „wpada on w obszar widoczności - w nabrzmiałą do obłędu teraźniejszość - i znika w pamięci, w sferze niewidocznego i nieświadomego, gdzie wymyka się kontroli”⁶. Jako przykład podaje tu Phelan twórczość Angeliki Festa, która „pojawia się, żeby zniknąć" - pojawia się jako nieruchoma postać z lustrem zamiast maski (Ybu Are Obsessive, Eat Something - Masz obsesję, zjedz coś - 1984) lub godzinami wisi na pochyłym słupie z zakrytymi oczami i ciałem w zwoju prześcieradeł jak w kokonie (Untitled Dance {with fish and others} - Taniec bez tytułu (z rybą i innymi} - 1987)⁷.

Tradycyjna reprezentacja, nastawiona na podobieństwo i powtórzenie, próbuje przedstawić i kontrolować Inne jako To Samo. To strategia podglądactwa, fetyszyzmu, ustalenia, ideologii tego, co widoczne. Jeżeli performans stanie się reprezentacją bez reprodukcji, to może zakłócić totalizujące spojrzenie i otworzyć różnorodniejszy, pełniejszy krajobraz reprezentacji. Jak pisze Elwes: performerki „nie powinny pozostawać takie same tak dlug^by dać się nazwać, sfetyszyzować”⁸.

Performans oporu

Judith Butler i cytat

Inne podejście do tego samego zagadnienia proponuje w swoich niezwykle ważnych dziełach Judith Butler. Jej koncepcja płci: nie jako danego atrybutu społecznego lub kulturowego, tylko jako kategorii konstruowanej poprzez performans, wedle scenariusza zapisanego i narzuconego przez społeczeństwo (zob. rozdz. 3), wyraźnie ukazuje trudności, jakie napotyka walka z ustalonymi zawczasu „rolami” społecznymi. Butler widzi też jednak możliwość zmiany ról, opierając się ha Derridiańskich pojęciach „cytatu" i „poślizgu", które wiążą się z powtórzeniem. W samym „podjęciu" narzędzi pana widzi ona możliwość (choćby i ograniczonego) działania: „Nie istnieje «ja», które poprze*

271

1

   Katalog Aboiit Time, ICA, London, wrzesień 1980. Cyt. za: C. Elwes, Floating Feminity: A Look at Performance Art by Women, w: Women's Images of Men, red. S. Kent, J. Morreau, London 1985, s. 170.

2

   R. Bowlby, The Fcminine Female, „Social Text” 1983, s, 62. Cyt. za: J. Forte, Women‘s Performance Art: Feminism and Postmodernism, s. 261.

3

   li Dolan, The Dynamics of Desire: Sexuality and Cender in Pornography and Per-formami/:, „Theatre Journal” 1987, t. 39, s. 159.

4

²⁵ J. Derrida, Kres człowieka, w: tegoż, Marginesy filozofii, dum. A. Dziadek. J. Migasiński, R Pieniążek, Warszawa 2002, s. 181.

5

A. Lorde, Sister/Outsider: F.ssays and Speeches, Freedom 1984, s. 223.

6

P Phelan, Unmarked, London 1993, s. 148.

7

³¹ Tamże, s. 152-153.

8

C. Elwes, Floating Feminity: A Loók at Performance Art by Women, s 173.