DSC04010

NI* 1*1 NKI I W V / V N V MII II )KOWOI*OI.HK llf. 27

tygniflcinym, » niektóre, dawnioj uznano zu tukio, zupowno v/ymugają obecnie weryfikacji,

Obszar walu kujawsko-pomorskiego jest strefą graniczną, która oddziela na niżu czwartorzęd regionów wschodnich od czwartorzędu regionów zachodnich, W części zachodniej można wydzielić przynajmniej dwa regiony.

Pierwszy z nich — wielkopolsko-śląski — obejmuje Nizinę Wielkopolski) wraz z przyległymi do niej od południa obszarami graniczącymi z Niziną Śląską, Wyżyną Krakowsko-Częstochowską i Wyżyną Małopolską. W tym wielkim regionie miąższość czwartorzędu wynosi przeważnie 30—50 m. Osady te są niezaburzone; zazwyczaj występuje jedna lub dwie warstwy gliny zwałowej oraz przeważnie utwory wodnolodowco-we. W niektórych miejscach, zbadanych szczególnie w ostatnim dziesięcioleciu, w podłożu czwartorzędu stwierdzono rowy tektoniczne wieku neogeńskiego, w których osady czwartorzędu mają szczególne, nie napotykane na innych obszarach wykształcenie.

W wielu takich profilach miąższości ponad 200, a nawet 300 m (do 318 m w Ruszczynie, w dorzeczu Widawki), występują miąższe monotonne serie zbudowane z redeponowanych z bliskiej odległości osadów podłoża oraz z wielokrotnie powtarzających się warstw gliny zwałowej i innych osadów lodowcowych, zastoiskowych itg. Miejscami stwierdzono ślady tektoniki dysjunktywnej, która, jak się zdaje, była czynna przynajmniej do końca interglacjału mazowieckiego. Miąższość czwartorzędu jest również duża w mało dotychczas zbadanych, pogrzebanych dolinach, zwłaszcza w zachodniej części Niziny Wielkopolskiej.

W licznych szczegółowo zbadanych miejscach, zwłaszcza w ogromnych odkrywkowych kopalniach węgla brunatnego, ukazują się z reguły skomplikowane struktury glacitektoniczne. Ich zasięg pionowy i poziomy wzrastają wyraźnie ku zachodowi, aż do granicy państwa, gdzie w dużych wychodniach daje się niejednokrotnie odczytać zależność rzeźby terenu od struktury osadów. Najnowsze badania świadczą o starych założeniach współczesnej rzeźby, a zwłaszcza o mezoplejstoceńskim wieku przynajmniej niektórych wyraźnych lobów i zagłębień końcowych na pograniczu Niziny Wielkopolskiej i Niziny Śląskiej.

Ostatnim regionem niżowym o swoistej budowie czwartorzędu jest region północny — pomorski — leżący w zasięgu lądolodu fazy pomorskiej ostatniego zlodowacenia. Charakteryzuje go zmienna, ale na ogół znaczna (od 50 do ponad 200 m) miąższość osadów, tylko miejscami w dużej części należących do ostatniego zlodowacenia, zależność miąższości czwartorzędu od współczesnej rzeźby, duży udział porwaków różnego wieku (od jury aż do neogenu), widocznych niejednokrotnie w dużych wychodniach, obecność osadów morskich — nad dolną Wisłą plejstoceńskich, a w strefie wybrzeża Bałtyku — holoceńskich, oraz słabe na ogół rozpoznanie starszego plejstocenu.

Czwartorzęd obszarów wyżynnych, to jest Wyżyny Lubelskiej, Wyżyny Małopolskiej i Wyżyny Śląskiej można potraktować jako jeden region. Mimo bowiem wielu lokalnych różnic litologiczno-facjalnych, osady tego wieku mają tam wiele zasadniczych cech wspólnych. Należą do nich: miąższość przeważnie mniejsza niż 50 m, a w wielu obszarach mniejsza niż 30 m, nikły udział osadów lodowcowych, a duży materia-