DSC04014

NI/. 1'OI.NKl I WY/.YNY fUK )11K(>W0l*0|,HKIK

riędu nu Mł - ;•••;» UWAgę Kftslugują obicnłc badania geomorfologiczna. Wiadomo, io i;Ui\viUi*J» przy wyaoóa nladoitatocznaj ilości wierceń, kry-tonu geomorfologiczne Iiyty znfiuilnlc/.ij podatuwą do ustalaniu straty-grntu plejstocenu. Uotyezylo to zwłaszcza znaczenia stroi moren czołowych i innych lonn marginalnych oraz tarasów rzecznych, Później kryteria geomorfologiczne .straciły nu znaczeniu. .Jednakże najnowsze wyniki badan geomorfologicznych uzasadniają potrzebą jakościowego nowego spojrzenia na genezą niektórych form rzeźby polodowcowej na Niżu Polskim, a tym samym również na ich znaczenie stratygraficzne. Chodzi tu głównie o badania dotyczące efektów procesów określanych najogólniej jako glacitektoniczne, badania nad morfogenezą peryglacjal-ua oraz badania nad warunkami rozwoju rzeźby powstałej podczas zaniku lodu martwego i stagnującego. Można tu również zaliczyć formułowane niekiedy poglądy o niedocenianiu morfogenetycznych efektów działalności lodu lodowcowego. Stratygraficzne konsekwencje tych zdobyczy badań geomorfologicznych są, jak się zdaje, znacznie większe niż wynikałoby to z dotychczasowych prób, a być może nie mniejsze niż konsekwencje stosowania kryteriów paleontologicznych i litofacjalnych. Odpowiednie wyjaśnienie podano dalej na kilku przykładach.

Jako pierwszy można przytoczyć pogląd, że struktury glacitektoniczne znacznych rozmiarów i sięgające głęboko, a występujące w licznych wychodniach na obszarze objętym lądolodem ostatniego zlodowacenia, są od tego zlodowacenia starsze. Pogląd taki opiera autor na znajomości wielu odpowiednich obszarów od wyspy Wolin i Wzgórz Trzebnickich na zachodzie, aż do Pojezierza Suwalskiego na wschodzie. Jest on zresztą kontynuacją dawniej już formułowanych podobnych opinii, tyle że w odniesieniu do części Niżu Polskiego.

Struktury glacitektoniczne lepiej poznane w zachodniej części Niżu Polskiego są zbudowane z osadów starszego plejstocenu, często z osadów trzeciorzędowych. Osady ostatniego zlodowacenia tworzą jedynie cienką i nieciągłą powlokę na tych wysoko wzniesionych powierzchniach struktur starszych. Powłoka ta, w przewadze piaszczysto-żwirowa, jest rezultatem akumulacji wodnolodowcowej odbywającej się we wczesnych etapach zaniku lodu stagnującego bądź martwego ostatniego lądolodu. Wiele stref struktur glacitektonicznych określanych wciąż jeszcze jako rezultat oscylacji bądź „nasunięć recesyjnych” lądolodu ostatniego zlodowacenia powstało w rzeczywistości znacznie wcześniej, a więc w czasie rozwoju lądolodu ostatniego zlodowacenia, w czasie zlodowacenia środkowopolskiego i południowopolskiego. Rozwijając się i zanikając ostatni lądolód bardziej przystosowywał się do istniejących wcześniej form terenu aniżeli tworzył nowe formy. Konsekwencją stratygraficzną przyjęcia takiej interpretacji jest zmniejszenie liczby poziomów i miąższości osadów ostatniego zlodowacenia w tych miejscach, gdzie ich miąższość była przyjmowana za znaczną i zubożenie litofacjalnego ich wykształcenia.

Badania nad morfogenezą peryglacjalną doprowadziły nie tylko do wniosków dotyczących intensywności i następstw poszczególnych rodzajów procesów i ich efektów w tym środowisku (J. Dylik, 1960b i in.), ale wskazują na możliwość uznawania za peryglacjalne wielu pokryw osadów miąższości przynajmniej kilkumetrowej, napotykanych w profilach wiertniczych. Na możliwość taką zwracało się dotychczas zbyt ma-