DSC04154

NKOri.tCJH K.N NI/ 1'ni.iiK WY/.YNY NlUmKOWOHiMtKIK 171

Na ścięte! powieriohnl Kliny lety «ori» zuNtulakowu składująca nią z piasków. mulków i ilu w wurwowych, osiągająca miąższość do 25 m.

W północnej części Niziny Mazowieckiej, w dorzeczu Wkry (M. D. UiininicckM, ISltlH, 1974) najlepsze przykłady profilów osadów z początkowej części zlodowacenia środkowopolskiego pochodzą z Popielźyna , Kaeiąża (tu; t>3). Leżące tam ponad osadami cyklów interglacjalnych osady cyklu V należą już do zlodowacenia i zapowiadają bliskość lądo-K»lu. W cyklu tym poza osadami rzecznymi (piaski różnoziarniste z domieszką żwiru i piaski drobnoziarniste) powstały również osady facji _Wednoludowcowej i zastoiskowej (mułki i iły warwowe).

Osady należące do okresu transgresji lądolodu zlodowacenia środko-wopolskiego są znane również z obszarów położonych dalej na północ. Profile z tamtych terenów będą opisane w jednym z dalszych rozdzia-

Po regionalnym przeglądzie osadów stratygraficznie należących do okresu transgresji lądolodu zlodowacenia środkowopolskiego na Niżu Polskim podkreślić trzeba, że ten odcinek profilu stratygraficznego czwartorzędu, prawie nieznany do późnych lat pięćdziesiątych, stawał się przedmiotem badań w miarę intensyfikacji penetracji wielu regionów Niżu Polskiego za pomocą prac wiertniczych. Osady te zasługują na szczególną uwagę ze względu na to, że wraz z osadami rzecznymi mterglacjału mazowieckiego stanowią jeden z ważniejszych wodoprze-puszczalnych i wodonośnych poziomów w czwartorzędzie. Miąższość osadów tej serii sedymentacyjnej sięga w wielu przekrojach 50 m, a w kilku miejscach 100 m. Rozpoznanie warunków występowania tego rodzaju osadów było możliwe w wyniku podjęcia w ostatnich latach wielu szczegółowych opracowań regionalnych o charakterze stratygraficzno--paleogeograficznym.

Wahania klimatyczne okresu narastania zlodowacenia, aż do stadia-łu maksymalnego były — jak wskazuje zróżnicowanie i miąższość osadów — prawdopodobnie nie mniejsze, a może i większe niż u schyłku zlodowacenia środkowopolskiego, który jest znany znacznie lepiej, gdyż osady tego wieku występują na powierzchni terenu. Z punktu widzenia paleogeograficznego, osady transgresywne na Niżu Polskim podzielić można na zespół dolny wypełniający — już poprzednio częściowo zasypane — doliny rzeczne interglacjału mazowieckiego oraz zespół górny, wykształcony głównie w facjach wodnolodowcowej i zastoiskowej, a rozprzestrzeniony zazwyczaj poza obrębem doliny, na rozległych obszarach wysoczyznowych.

W sytuacji podobnej facjalnie do występujących na Niżu Polskim serii zapełniających doliny rzeczne, na przedpolu transgredującego lądolodu występują nieco podobne lub analogiczne serie w otoczeniu Gór Świętokrzyskich, Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, Wyżyny Śląskiej i Wyżyny Lubelskiej.

Na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej i Wyżynie Śląskiej osady transgresji lądolodu zlodowacenia środkowopolskiego są zróżnicowane, a położenie ich i częściowo skład są bardzo ściśle uzależnione od bezpośredniego podłoża. W obniżeniach leżą osady piaszczyste z obfitymi domieszkami warstw spływowych, zboczowych z materiałem lokalnym zarówno w wąskich dolinach na obrzeżeniu Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej (S. Z. Różycki, 1960), jak też na większych obszarach, np.