DSC04605 (2)

xxn MOTYWY LITERATURY LUDOWEJ

szczegółowe, wiek wierszy Leśmiana nawiązuje do motywy literatury ludowej 'i konkretnych jej utworów. Wykorzysta je Leśmian różnorodnie, biorąc czasem temat, by utwory j a jego pomocą inny zupełnie utwór, by się przeciwstawić^ rozwiązaniu; słowem, są to raczej aluzje niż zapożyczeni i I tak na przykład ballada Gad nawiązuje do ballady SnuH n zbioru Pieśni ludowe celtyckie, germańskie, romańskit (1909) tłumaczonego przez Edwarda Porębo wieża. Zbiór teg był ważną inspiracją Leśmiano wskich wierszy. Świdryga i Mj. I dryga są rodem z pieśni ludowej z Lubelskiego, Alcabon m j stępuje w pieśni z okolic Pińczowa, w wierszu Dwoje ludzieńkb I wprost cytuje się fragment pieśni ludowej o „dwojgu ludziet-1 kich”, zaznaczając, że to cytat. Podobnie owa „zmora, co i ma kibić piły” z wiersza PUa pochodzi z ludowych wierzei w Małopolsce; z wierzeń ludowych pochodzi przesąd o sennej zmorze—„dusiołku” czy „gniotku”; z tychże wierzeń pochody ; płanetnicy z wiersza Strój. Legenda o poszukiwaniu zaklętego zk-la (DwajMadeje), motyw skrzebli z wiersza [Skizeble biegną ...J, motyw królewny podwodnej-topielicy z Ballady dziadowskiej- ■ wszystko to pochodzi z bogatych złóż literatury i wierzei ludowych.

Stylizacja językowa. Ludowy charakter wierszom Leśmiana nadają nie tylko diakktyzmy, a więc elementy słownikowe, stosunkowo najłatwiejsze do zbadania i zaklasyfikowania; [ skrzeble, trupięgi, dasnocha, cmentach, ksobny, da-darn, I dy-dyny i tym podobne wyrazy podkreślają ludową aur; I wierszy. Równie ważne jednak, jeśli nie ważniejsze, wydają się zabiegi stylistyczne, charakteryzujące dawną literaturę i pieli ludową. A oto niektóre z nich:

a) Porównania przeczące. Składają się one zwykk I z dwu członów: twierdzenia lub pytania i zaprzeczenia. Spo-1 tykamy je często w folklorze słowiańskim, w pieśniach połud-1 niowych Słowian, w bylinach rosyjskich. Na przykład w poema- i de chorwackim Królewicz Marko: „Czy to grzmi tak? Czy się I

ziemia trzęsie? /Ani grzmi to, ni się ziemia trzęsie; /Ale działa huczą tak na grodzie” (tłumaczenie Romana Zmorskiego). Leśmian stosuje je w wersji uproszczonej, z opuszczeniem członu pierwszego (pytania lub twierdzenia), zaczynając bezpośrednio od drugiego, a więc od formy zaprzeczonej: „To nie konie tak cwałują i uszamistrzygą, / Jeno tańczą dwaj opoje, Świdry ga z Midrygą” (Świdryga i Midrygaj.

b)    Annominacje, czyli określenia tautologiczne. Składają się one najczęściej z rzeczownika i czasownika o identycznym temacie: „roztopolić topolę”, „stodolić stodołę’/ (Stodoła) itp. Spotykamy w bylinach rosyjskich określenia w rodzaju: „złotem złocić”, „niewolą niewolić”, „cwałem cwałować”. Takie ujęcia językowe można próbować przekładać na plan filozoficzny; w uproszczeniu można by powiedzieć — znając stosunek Leśmiana do filozofii Bergsona — że chodzi o intuicyjne wniknięcie w istotę rzeczy, określenie jej przez nią samą, co, nie dając się ująć w język pojęć, może być przełożone tylko na swą tautologię.

c)    Zasada trychotomii, 'czyli potrójnego powtarzania pewnych czynności, dzielenie się akcji, tekstu na trzy wyraźne człony. Jest to popularna cecha pieśni ludowej. U Leśmiana występuje w wielu utworach: potrójny wysiłek — braci, cieni i młotów — w Dziewczynie',]'w Swidrydze i Midrydze trzy akty łąkowego baletu: taniec z Południcą, taniec trumien, taniec „nad przepaści skrajem”. Trzy razy w zalotach ponawiają się zabiegi o pozyskanie dziewczyny; w balladzie Mak dziewczyna „przeżegnała się makiem trzy razy” itd.

d)    Powtarzanie. Iłest ono jednym z najważniejszych elementów stylistycznych pieśni ludowej. Oczywiście powtarzanie nie cechuje wyłącznie pieśni ludowej, o ludowym charakterze decyduje nasilenie i wzajemny układ elementów. Do powtórzenia zaliczymy takie cechy, jak refrenowość, rozbudowana anafora czyli identyczny początek wersetu, regularna stroficz-ność i zachowanie regularnej rytmiki wiersza.