DSC04820

I. narrator akceptujący (pozornie) rzeczywistość	pan dobrodziej j (adresat narracji)/
11. Jroniata autor wewnętrzny	odbiorca wirtualny

Narrator, świat przedstawiony i czytelnik to podstawowe kategorie epiki. Narrator prezentuje świat przedstawiony, zaznacza swój dystans wobec niego i systemem ocen odwołuje się do czytelnika. W cytowanych tekstach występuje jako wszechwied^-^ cy autorytet moralny. Narracja auktorialna jest cha-s rakterystyczna dla literatury XIX w. Wiek XX zaatakuje tę konwencję i ograniczy kompetencje narratora auktorialnego '— będzie o tym mowa w następnym rozdziale.

Powyższe rozważania pozwalają nam na uporządkowanie wiadomości i wydobycie cech różniących epikę od liryki. W liryce na plan pierwszy wysuwa się podmiot mówiący (podmiot liryczny), on jest ośrodkiem wypowiedzi, organizuje utwór, pod po rząd* kowuje swoim wyznaniom świat, nawet deformuje go, by wyrazić swoje wzruszenia. Toteż liryka przepojona • jest subiektywizmem* a jej podstawową konstrukcją staje się monolog liryczny. Ponieważ wyznania podmiotu lirycznego zawsze dotyczą aktualnych stanów psychiki, w liryce panuje czas teraźniejszy. Podmiot liryczny wypowiada się poprzez język; kreacja językowa, dbałość o słowo, jego brzmienie, znaczenia, związki frazeologiczne i składniowe grają tu podstawową rolę. A zatem w tekście lirycznym na czoło wybija się funkcja poetycka.! W epice jest inaczej. Dominują tam postacie i zdarzenia,''a" więc świat przedstawiony. Lecz musimy pamiętać, iź nie istnieje on sam przez się, jest prezentowany pośrednio, przez narratora, który wprawdzie stoi w cieniu, ale nie jest bezstronny: z ukrycia komentuje i ocenia. Świat, który pokazuje narrator, jest zatem pozornie obiektywny. Pierwszoplanowa rola przedstawień powoduje, że na czoło w epice wysuwa się funkcja poznawcza, a nie poetycka jak w liryce. Wyszczególnione tu różnice między epiką a liryką obrazuje zestawienie:

„la” (podmiotowość	świat przedstawiony (przedmiotowość)
monolog liryczny	opowiadanie, opis
czas teraźniejszy	czas przeszły
subiektywizm	pozorny obiektywizm
funkcja poetycka	funkcja poznawcza

BIBLIOGRAFIA

E. Balcerzan: Perspektywy „postyki odbioru”. W: Problemy socjologii literatury. Wrocław 1871.

R.    Barthes: Wstęp do analizy strukturalnej opowiadań. „Pamiętnik Literacki” 1868 z. 4; przedruk w: Studia z teorii literatury. Archiwum przekład#® pamiętnika LiterackiegoWrocław 1977.

K. Bartoszyński: Zagadnienie komunikacji literackiej w utworach narracyjnych. W: Problemy socjologii literatury, jw.

W. C. Booth; Rodzaje narracji „Pamiętnik Literacki” 1971 z. 1.

E. Czaplejewicz: Adresat jako kategoria poetyki „Przegląd Humanistyczny” ;1972 nr 1.

S.    Eile: Światopogląd powieści. Wrocław 1973.

M. Głowiński: Powieść i autorytety. W: M. Głowiński: Porządek, chaos, znaczenie. Warszawa 1968.

M. Jasińska: Narrator w powieści. W: Problemy teorii literatury. Wrocław 1967.

M. Jasińska: Narrator w powieści przedromantycznej. Warszawa 1965.

W. Kayser: Narrator w powieści. „Twórczość" 1959 nr 5.

A. Okopień-Sławińska: Relacje osobowe to literackiej komunikacji. W: Problemy socjologii literatury, jw.

Problemy odbioru i odbiorcy. Wrocław 1977.

J. Sławiński: Pozycja narratora to Pacach i dniach” Marii Dąbrowskiej. W: Pięćdziesiąt lat twórczości Marii Dąbrowskiej. Warszawa 1963.

M. Żmigrodzka: Problem narratora w teorii powieści XIX i XX w. „Pamiętnik Literacki" 1963 z. 2.

2. NARRATOR W CIENIU POSTACI

Jak pokazały analizowane w poprzednim rozdziale fragmenty, narrator powieści dziewiętnastowiecznej był autorytetem moralnym. Górował wiedzą i doświadczeniem nad postaciami, miał nieograniczone możliwości oceny i interpretacji wydarzeń, ukazywa-

351