DSC05316 (2)

^! tej warstwy poprzez rozdawnictwo dóbr i urzędów: wprowadza-: nie do senatu, rozdział stanowisk wojewodów lub kasztelanów czy dzierżawę zyskownych królewszczyzn. W ten sposób udało się zwerbować Zygmuntowi 111 Wazie takich stronników, jak Lew Sapieha kanclerz wielki litewski. Mikołaj Krzysztof Radziwiłł (zwany Sierotką) wojewoda wileński, Hieronim Gostomski wojewoda poznański, Zygmunt' Gonzaga Myszkowski marszałek koronny i inni. Ci zaś z kolei starali się obsadzać swymi ludźmi ■ bardziej istotne urzędy. 1 Po stronie króla, z uwagi na poparcie okazywane przez niego kontrreformacji, opowiedziała się również [większość biskupówjNa ich czele stał sam prymas Stanisław Kamkowski — gorliwy' rzecznik reformy sposobu sejmowania, autor broszury na ten temat wydanej w 1593 roku. Energiczną działalność rozwijali także inni przedstawiciele episkopatu: kardynał Jerzy Radziwiłł biskup krakowski, Hieronim Rozrażewski biskup kujawski czy Bernard Maciejowski biskup łuckiCDucho-wieństwo, pozostające w stałym kontakcie z nuncjuszami papieskimi, zaczęło wywierać poważny wpływ na bieg polityki wewnętrznej. Pomocny był tu nie tylko autorytet Kościoła, w którego imieniu biskupi zabierali głos, ale i duże zasoby pieniężne stojące do ich dyspozycji, aktywność duchownych na posiedzeniach senatu, ^panowanie przez nich ważniejszych stanowisk państwowych.(Nie sposób wreszcie pominąć milczeniem grupy jezuitów przebywających stale na dworze; należał do nich spowiednik królewski Bernard Gołyński oraz kaznodzieja Zygmunta III Wazy Piotr Skarga?)

Siła stronnictwa regalistycznego w Polsce, przez które rozumiemy zwolenników zarówno samej osoby króla, jak i jego polityki, w konkretnym momencie wyrażała się niewątpliwie w tym, że mogli się oni odwołać do dość szerokich kręgów rzeczników reformy państwa w duchu absolutystycznym. Tacy ludzie, jak Andrzej Bobola, Jan Tarnowski, Marcin Szyszkowski, Feliks Kryski i inni, reprezentowali zdecydowanych monarchistów skłonnych do daleko idącego wzmocnienia władzy królewskiej, przy czym osoba władcy stanowiła dla nich problem drugorzędny. Wśród regalistów brak było jednak zgodności, jeśli chodzi o program polityczny Zygmunta III Wazy. Najmniej sporny był chyba sojusz z Habsburgami, zaangażowanie się po ich stronie w ewentualnej krucjacie antytureckiej, wreszcie projektowany obiór przedstawiciela tej dynastii na tron polski.

I tu jednak brakowało powszechnej zgody: Kamkowski np. nie lubił zdecydowanie Habsburgów, do projektów ligi antytureckiej odnosił się sceptycznie, a na sejmie 1592 roku wzywał króla do pokuty za „grzeszny” zamiar odstąpienia korony polskiej tej właśnie dynastii. Wśród jezuitów zresztą też nie wszyscy byli jej przychylni; wystarczy przypomnieć, iż z kazań Skargi cenzura zakonna musiała usuwać zbyt ostre akcenty antyhabsburskie. Dalej idąc, z faktu, że regaliści niechętnie traktowali swobody szlacheckie oraz byli przeciwni osłabianiu władzy centralnej, nie zawsze wynikała gotowość poparcia planów budowy w Polsce absolutyzmu w jego hiszpańskiej czy austriackiej odmianie. Ze stosowanej nagminnie praktyki zmuszania sejmików do wyboru wygodnych dla magnaterii posłów korzystali przecież niejednokrotnie również i stronnicy Zygmunta III Wazy.

Stronnictwo regalistyczne byłoby jeszcze słabsze, gdyby nie wewnętrzne rozbicie opozycji antykrólewskiej. Na jej czoło wysuwali się wzmiankowani zwolennicy Zamoyskiego, który skupiał w swych rękach dwa najważniejsze stanowiska państwowe (hetmana i kanclerza), dysponował poważną siłą zbrojną, dużym doświadczeniem politycznym, ogromnym wreszcie majątkiem, zebranym w trakcie swej błyskotliwej kariery. Atakowany za czasów Batorego, teraz — kiedy przeszedł na stronę opozycji — zyskał olbrzymią popularność wśród szlachty, przede wszystkim na południowo-wschodnich ziemiach Rzeczypospolitej. Nie znaczy to oczywiście, aby jego stronnicy zgodnie popierali wszystkie punkty programu „wielkiego kanclerza”, wypowiadającego się właściwie za instytucją „monarchii mieszanej”, jako najodpowiedniejszej w Polsce formy rządów. Było to więc rozwiązanie